‘Met geld komt emotie naar boven. En ontstaat er ellende’ Een levenstestament helpt dit voorkomen
TEKST: GILLESKE KREIJNS
Te weinig kennis, verschillende interpretaties of onderhuidse spanningen tussen familieleden, allemaal zaken die leiden tot strijd wanneer een van de ouders overlijdt. Opeens zijn er conflicten, haat en nijd, soms zelfs een gang naar de rechter. Gelukkig kun je een hoop gedoe voorkomen door een goed doordacht levenstestament op te laten maken en dat te verpakken in een stevige, juridische schil. Financieel planner en (levens)executeur Iris Brik maakt haar cliënten bewust van de weerbarstige realiteit.
‘Net als bijeen huwelijk hebben mensen bij het opmaken van hun testament dikwijls het idee dat alles wel los zal lopen,’ vertelt Iris. ‘Ze gaan uit van het positiefste scenario en ze verwachten een happily ever after.’ ‘Maar, net zoals veel huwelijken eindigen in een scheiding, is de realiteit bij een testament ook vaak minder rooskleurig. Ieders levenspad is onvoorspelbaar, verhoudingen tussen kinderen kunnen veranderen. Misschien is een van de kinderen door een vechtscheiding gegaan, is het bedrijf kwijtgeraakt bij een faillissement of heeft een familielid een gat in zijn hand. Dat kan de verhoudingen binnen de familie na het overlijden van een ouder behoorlijk onder druk zetten.’ Iris haalt het voorbeeld aan van meneer Jansen.
Een verrassend vermogen
Wanneer meneer Jansen op 70-jarige leeftijd overlijdt, laat hij een echtgenote (65) achter en twee zoons: Antoine (35) en Charles (30). Zijn vermogen bestaat uit een woning vrij van hypotheek met een WOZ-waarde van € 800.000, een beleggingsportefeuille ter waarde van € 200.000 en een holding-BV met € 500.000 spaargeld. Bij testament heeft meneer Jansen bepaald dat zijn vrouw de beschikking krijgt over zijn nalatenschap zolang ze leeft, zodat ze onder meer in het huis kan blijven wonen.
De broers Antoine en Charles zijn verrast: ze hadden geen idee dat hun ouders een vermogen van maar liefst € 1.500.000 hadden opgebouwd. Maar in de praktijk verandert er niets, want hun moeder heeft de beschikking over de nalatenschap. Maar dan begint ze te kwakkelen met haar gezondheid. Het beheer van haar financiën valt haar steeds zwaarder en ze besluit haar zoons om hulp te vragen.
Exclusieve oorden
Antoine heeft een eigen bedrijf waar hij heel druk mee is, dus neemt Charles de taak op zich. En bijna meteen begint het Antoine op te vallen dat zijn broer meer te besteden lijkt te hebben: duurdere kleding, etentjes met zijn gezin en vakanties naar exclusieve oorden.
Wanneer haar gezondheid verder achteruitgaat, stelt Charles voor om moeder te verhuizen naar een zorginstelling. Hij zegt het ouderlijk huis wel te willen kopen, en heeft zelfs een briefje van hun moeder waarop zij een verkoopprijs van € 750.000 heeft geschreven. Maar Antoine vertrouwt het niet. Met de stijgende vastgoedprijzen van de laatste jaren zou het huis minstens € 900.000 waard moeten zijn.
Er barst een strijd los tussen de broers. De notaris die de concept koopakte heeft opgesteld, wil de akte niet laten passeren en vindt dat de broers eerst hun geschil moeten oplossen. Maar daar neemt Charles geen genoegen mee. Op de een of andere manier krijgt hij het voor elkaar dat moeder de woning voor € 800.000 aan hem verkoopt, en hij laat de akte bij een andere notaris passeren. Antoine staat met lege handen.
Gang naar de rechter
De gezondheid van moeder gaat steeds verder achteruit, zowel fysiek als mentaal, en Antoine maakt zich steeds meer zorgen. Moeder heeft weliswaar een levenstestament waarin haar beide zoons gezamenlijk een volmacht hebben om namens haar de medische en financiële zaken te regelen, maar zolang ze niet wilsonbekwaam is, kunnen zij hun volmacht niet uitoefenen. De gesprekken met zijn broer lopen op niets uit en Antoine ziet nog maar een mogelijkheid: bewind aanvragen via de rechter. Ondertussen heeft moeder haar levenstestament herroepen en een nieuwe opgesteld: dat wijst Charles aan als enige gevolmachtigde.
Als Antoine de rechter vraagt om hun moeder medisch te laten onderzoeken, zegt de rechter dat hij geen noodzaak ziet. Antoine is woest, maar hij kan geen kant op. Zijn broer Charles heeft alle macht in handen…
Happily ever after is geen goed uitgangspunt
Twee broers recht tegenover elkaar in de rechtbank: natuurlijk is dit niet wat de ouders voor ogen hadden toen ze hun volmacht en testament opstelden. Ze hielden er bovendien geen rekening mee dat er een afhankelijkheid zou kunnen ontstaan tussen moeder en een van haar zoons. Die zorgde ervoor dat moeder emotioneel in een spagaat terechtkwam en dingen liet gebeuren die zorgde voor strijd tussen de broers. In de tijd van opstellen waren beide ouders in goede gezondheid en nog niet afhankelijk van de zorg van de kinderen. Ook speelden er geen (financiële) problemen bij de kinderen.
‘Je ziet heel vaak dat met het geld de emotie naar boven komt. En dan ontstaat er ellende.’ Iris vertelt dat haar cliënten zich vaak onvoldoende bewust zijn van hoe weerbarstig de praktijk is. ‘Happily ever after is gewoon geen goed uitgangspunt. Het is zó belangrijk om op bepaalde zaken vooruit te lopen voor het geval zich lastige of pijnlijke situaties in de familie voordoen.’ Maar hoe doe je dat?
Testament en levenstestament: de verschillen
Misschien associeert u het woord ‘testament’ met iets wat pas na uw dood in werking treedt. Maar bij een levenstestament is dat niet het geval.
- In een testament legt u de zaken vast die van belang zijn na uw overlijden, zoals bijvoorbeeld: wie de erfgenaam is of wie de voogdij krijgt als er minderjarige kinderen in het spel zijn. Uw testament wordt pas na uw dood bekend.
- In een levenstestament legt u vast wie er namens u mag handelen als u dat zelf wilsonbekwaam bent. U kunt dan niet meer kenbaar maken wat u wilt, bijvoorbeeld door een ziekte of een ongeluk. Een levenstestament deelt u tijdens uw leven met uw partner, familieleden of andere vertrouwelingen.
Juridische schil begint bij het levenstestament
Iris: ‘Als adviseur heb ik verschillende tools die ik mijn cliënten kan aanreiken. Door een aantal zaken goed vast te leggen, creëer je een juridische schil rond de toekomstige nalatenschap. Zo kan bijvoorbeeld een gang naar de rechter – toch wel een paardenmiddel – voorkomen worden.’ De aanpak kan bestaan uit een of meer van onderstaande elementen.
-
Een leidraad maken
‘Tijdens een adviesgesprek laat ik de ouders door middel van vragen zien waar conflicten zouden kunnen ontstaan in de toekomst. Ook raad ik ze aan bij complexere vermogens periodiek een familieberaad te houden en daar een verslag van te maken. Dit document kan helpen om later een beroep te kunnen doen op de regels van fatsoen als de situatie daarom vraagt.’
-
Een considerans opstellen
In een considerans leg je vast welke overwegingen hebben meegespeeld bij het vastleggen van je wensen in de volmacht (levenstestament) en het testament bij overlijden. ‘Het kan heel nuttig zijn voor ouders om hierin een considerans op te nemen met hun achterliggende gedachtes. Hoewel het geen garantie is voor het voorkomen van conflict, biedt dit wel meer duidelijkheid over de intenties die speelden bij het opstellen van de volmachten en de testamenten.’
-
Rekening en verantwoording afleggen
‘Je kunt ook een hoop ellende voorkomen als er jaarlijks rekening en verantwoording is afgelegd over het financieel beleid voorafgaand aan het overlijden. Signalen van misbruik komen dan sneller aan de oppervlakte, en dan is nog te herleiden welke mutaties hebben plaatsgevonden en hoe die zijn ontstaan. Zo kan er geen geld zomaar ‘verdwijnen’.’
-
Een toezichthouder aanstellen
Als het afleggen van rekening en verantwoording aan de ouder(s) (bijvoorbeeld wegens dementie) niet meer lukt, of je verwacht conflicterende belangen tussen ouder(s) en kinderen, dan kun je een toezichthouder aanstellen.
-
Op mediation aansturen
‘Het kan zinvol zijn om een mediationclausule op te nemen in de volmacht (levenstestament) en het testament bij overlijden, want ook als de ouders alle bovenstaande maatregelen hebben genomen, kan er nog steeds onenigheid ontstaan. Het is dan prettig om het geschil op te lossen onder leiding van een mediator. Als dat geen soelaas biedt, ligt de weg naar de rechter altijd nog open.’
