Erfbelasting en huwelijksvoorwaarden

Verkrijgers van nalatenschappen (ook wel erfgenamen en legatarissen) betalen erfbelasting over hun erfenis. Om te kunnen bepalen hoeveel een erfgenaam krijgt en waarover dus erfbelasting is verschuldigd, is van belang om te weten wat de waarde van de nalatenschap is. Als iemand komt te overlijden tijdens een huwelijk, zijn de afspraken tussen de beide echtgenoten (huwelijksvoorwaarden of de wettelijke regeling) van groot belang om te kunnen bepalen wat de omvang van de nalatenschap is en hoeveel erfbelasting is verschuldigd.

Uit het volgende voorbeeld blijkt duidelijk wat het belang van de afspraken tussen echtgenoten is.

Sjoerd (68) en Heleen (64) zijn al jarenlang getrouwd en zijn gepensioneerd. Zij hebben geen kinderen. Omdat Sjoerd ondernemer was, hebben zij bij hun huwelijk huwelijksvoorwaarden gemaakt. Zij hebben afgesproken dat ieder zijn eigen vermogen houdt. Sjoerd overlijdt in 2020 en op dat moment bestaat zijn vermogen uit een huis met een WOZ-waarde van EUR 650.000 en EUR 325.000 spaargeld. Heleen heeft EUR 25.000 spaargeld. Sjoerd heeft geen testament, waardoor Heleen zijn erfgenaam is. Heleen erft dus EUR 975.000 van Sjoerd. Zij is hierover in 2021 EUR 47.7437 aan erfbelasting verschuldigd.

Als Sjoerd en Heleen na hun pensioen de huwelijksvoorwaarden hadden aangepast, zodat zij hun vermogens zouden delen (huwelijksgemeenschap of finaal verrekenbeding), dan zou de nalatenschap van Sjoerd EUR 500.000 zijn geweest. De andere EUR 500.000 zou al van Heleen zijn geweest, waardoor zij in dat geval geen erfbelasting zou moeten betalen.

Door als echtgenoten goede keuzes te maken over de onderlinge afspraken (huwelijksvoorwaarden) kan dus erfbelasting worden bespaard. Wel is het verstandig om hierbij advies te vragen aan een notaris of estate planner. Er gelden bij het aangaan en wijzigen van huwelijksvoorwaarden namelijk bepaalde spelregels, die niet altijd even duidelijk zijn. Rechtbank Noord-Holland heeft op 20 november 2020 een interessante uitspraak in dit kader gedaan, die wij hieronder kort samenvatten.

De situatie

• Man en vrouw waren 33 jaar samen en zijn in 2015 getrouwd.
• Op 19 oktober 2017 zijn zij huwelijksvoorwaarden aangegaan, waarin zij een gemeenschap van goederen hebben afgesproken. Vrouw werd daarbij voor 90% gerechtigd tot de gemeenschap en Man voor 10%.
• Man is op 9 december 2017 overleden. Vrouw had op grond van de huwelijksvoorwaarden al aanspraak op 90% van het vermogen, waardoor de nalatenschap van Man nog maar 10% van het vermogen was.
• De Belastingdienst was het hier niet mee eens en bracht drie redenen in om belasting te kunnen heffen.

De uitspraak

• De rechtbank heeft alle drie de stellingen van de Belastingdienst verworpen.
• De eerste stelling dat de wijziging van de huwelijksvoorwaarden in oktober 2017 een schenking was, is verworpen met een verwijzing naar oude jurisprudentie van de Hoge Raad.
• De tweede stelling dat er op grond van een specifieke bepaling erfbelasting kon worden geheven over 40% van het totale vermogen (het aandeel van Vrouw voor zover dit meer is dan 50%) is ook verworpen. De afspraken tussen Man en Vrouw golden namelijk niet alleen bij overlijden, maar ook tijdens leven.
• Als derde en laatste stelling heeft de Belastingdienst gesteld dat de afspraken in de huwelijksvoorwaarden ‘volstrekt kunstmatig’ zijn (fraus legis) en daarom moeten worden genegeerd. Ook deze stelling wordt verworpen waarbij de rechtbank heeft aangegeven dat de wetgever de wet aan had moeten passen als deze afspraken tot heffing zouden moeten leiden.

Het laatste woord is over deze casus nog niet gezegd. Wij hebben begrepen dat de staatssecretaris van Financiën in hoger beroep is gegaan tegen deze uitspraak. Hierbij kan overigens nog worden opgemerkt dat er een paar jaar geleden een wetsvoorstel is ingediend dat ertoe zou hebben geleid dat er sowieso geen schenkbelasting zou zijn verschuldigd in deze zaak. Helaas heeft dat wetsvoorstel de eindstreep niet gehaald.

Kortom

Uit het gegeven voorbeeld en ook uit de rechtszaak voor Rechtbank Noord-Holland blijkt dat de afspraken (huwelijksvoorwaarden) tussen echtgenoten belangrijk zijn voor de erfbelasting. Het is dan ook verstandig om deze afspraken fiscaal goed in te richten. De Belastingdienst is hierbij wel kritisch en om deze reden is het verstandig om advies in te winnen bij een notaris of estate planner.

Uitspraak Rechtbank Noord-Holland, 20 november 2020, ECLI:NL:RBNHO:2020:9677