Een onderneming nalaten

Niet leuk om over na te denken, maar wel belangrijk: wat gebeurt er met je bedrijf als je overlijdt? Met name in familiebedrijven kan zoiets voor veel onduidelijkheid en onrust zorgen. Of erger nog, voor onvoldoende financiële middelen om het bedrijf voort te zetten. Het is belangrijk dat je de opvolging goed regelt, op een manier waar de fiscus mee instemt, zodat je gebruik kunt maken van een aantal vrijstellingen. 

Notaris Mr. Marianne van der Laak is als notaris en estate planner gespecialiseerd in familierecht en ondernemingsrecht. Zij legt op deze pagina uit waar je op moet letten bij de overdracht van een bedrijf.

Tekst: Alieke Bruins

Bedrijfsopvolgingsregeling – de BOR

In Nederland bestaat een Bedrijfsopvolgingsregeling, de BOR. Daarmee kun je een deel van de belastingdruk uitstellen en zelfs afstellen. Zodat het bedrijf door kan blijven draaien na overlijden.

Om de continuïteit van het bedrijf te regelen, kan de BOR zowel na overlijden bij vererving, als tijdens leven bij schenking worden ingezet. De BOR is alleen van toepassing op de materiële activiteiten van het bedrijf. Eventueel overtollig vermogen en beleggingen van de ondernemer vallen daar buiten. Daarover zal gewoon erfbelasting betaald moeten worden, volgens de geldende vrijstellingen en tarieven.

In veel gevallen zullen de partner en/of de kinderen de erfgenamen zijn van een ondernemer. Om conflicten in de familie te voorkomen, is het aan te raden om de opvolger vooraf al met de familie te bespreken. Zo staat de continuïteit van het bedrijf voorop. Overigens mag je ook een niet-verwant aanwijzen als opvolger.

Wat zegt de wet bij het overlijden van een ondernemer? 

Bij overlijden van de ondernemer zal er eerst inkomstenbelasting worden geheven. Verder is het bedrijf onderdeel van de erfenis en daarover zal daarom ook erfbelasting betaald moeten worden. De BOR kan worden toegepast als het bedrijf ten minste een jaar voor het overlijden actief was (de ‘bezitseis’) en na het overlijden van de ondernemer ook nog minimaal vijf jaar voortgezet wordt door de erfgenaam of erfgenamen. 

In essentie houdt de regeling in dat de erfgenamen vrijstelling krijgen van de erfbelasting tot een bedrag van ruim 1,2 miljoen euro. Van het meerdere (als het bedrijf meer waard is) is 83% vrijgesteld. De erfgenamen betalen slechts over 17% van het meerdere erfbelasting.  Dat betekent dus een forse verlichting van de belastingdruk. Op die manier kan vaak voorkomen worden dat het bedrijf verkocht moet worden om de erfbelasting te betalen. 

Voortzetting van een bedrijf is uiteraard alleen mogelijk als het bedrijf materiële activiteiten uitvoert, bijvoorbeeld goederen of diensten produceert en verkoopt. Een bedrijf van een ZZP’er die zich als adviseur verkoopt, kan dus niet verder. Het vermogen van de ondernemer zal dan verdeeld worden over de erfgenamen en in principe belast worden met inkomstenbelasting en erfbelasting.

Meerdere erfgenamen voor eenmanszaak

Het nalaten van een eenmanszaak aan meerdere erfgenamen is wat ingewikkelder dan bijvoorbeeld een BV. Daar kun je de aandelen makkelijker verdelen volgens de aanwijzingen van de erflater. De opvolger kan dan bijvoorbeeld de partner zijn, of een van de kinderen, of zelfs alle erfgenamen voor een deel. Als er meerdere erfgenamen zijn, hoeven zij niet te werken in het bedrijf. Ze kunnen ook besluiten om een bedrijfsleider aan te stellen om het bedrijf nog tenminste vijf jaar te continueren, om zo aanspraak te maken op de BOR, zonder zelf de dagelijkse leiding op zich te hoeven nemen. Als aandeelhouders hebben zij dan zeggenschap, in de verhouding van de verdeling zoals die is vastgelegd door de erflater. 

Soms is het wenselijk om de zeggenschap anders te regelen door het certificeren van de aandelen in de BV via een stichting administratiekantoor, zodat er minder snel ruzie tussen de erfgenamen ontstaat.

Schenken bij leven

Een ondernemer kan ook bij leven (een deel van) zijn of haar bedrijf schenken. Maar dan moet de ontvanger in verband met de uitstelregeling in de inkomstenbelasting wel al minimaal drie jaar op de loonlijst van het bedrijf staan. Zo kun je gefaseerd je bedrijf overdragen aan je opvolger(s). Je kunt ook ervoor kiezen om het ene kind een deel van het bedrijf te schenken en de anderen ter compensatie een schenking uit je privévermogen te geven. Dat is bijvoorbeeld handig als de een wel in de zaak verder wil en de ander niet. 

Uiteraard moet je ook daarbij weer voldoen aan de regels van de BOR, maar het is wel een handige manier om het bedrijf zo geleidelijk over te dragen, en niet te wachten tot overlijden. Bij een schenking geldt er voor de BOR wel een langere bezitseis dan bij overlijden, namelijk van vijf jaar voorafgaand aan de schenking.

Nog niks geregeld bij overlijden

Komt een ondernemer te overlijden terwijl er nog helemaal niks geregeld is? Dan zal het bedrijf toevallen aan de langstlevende partner en krijgen de kinderen een niet-opeisbare vordering op die partner. De BOR is dan niet van toepassing op de vordering van de kinderen, dus daar moet dan meteen al erfbelasting over betaald worden. Dan is het nog maar de vraag of er voldoende middelen zijn om die te betalen. Zo niet, dan zal het bedrijf verkocht moeten worden. Dat kun je voorkomen door via testament een andere soort regeling te treffen, waardoor de BOR wel ingezet kan worden.

Versoberde BOR vanaf 2024

In de praktijk blijkt dat de BOR-regeling ook nog wel eens in andere situaties wordt ingezet. Op zich begrijpelijk dat mensen hier gebruik van maken als de regels dat toelaten, maar daar is de BOR nooit voor bedoeld geweest. Daarom wil de politiek daarvan af. Het gaat om de continuïteit van het bedrijf, niet om belastingvrije vermogensoverdracht naar de volgende generatie.

Hoe maak ik mijn bedrijf BOR-proof?

Het belangrijkste is dat je er in een vroeg stadium over nadenkt en bespreekt met je adviseur hoe je de zaken het beste kunt regelen. Ieder bedrijf en iedere gezinssituatie is anders. Ga praten met een fiscaal adviseur of een estate planner over hoe je de zaken wilt regelen. Zij kunnen je helpen met wat er mogelijk is en wat er geregeld moet worden. 

Je kunt bijvoorbeeld al een splitsing in het ondernemingsvermogen en het beleggingsvermogen aanbrengen om zo voor te sorteren op de toepassing van de BOR bij overlijden. In een testament bij de notaris beschrijf je verder wat en hoe je het geregeld wilt hebben. En leg daarbij uit waarom je bepaalde keuzes maakt. Bespreek dit met de familie/erfgenamen. Het is niet ongebruikelijk om bij meerdere erfgenamen een familiestatuut op te stellen. 

Daarin leg je vast hoe in de toekomst om te gaan met het bedrijf. Bijvoorbeeld dat de kinderen hun deel van het bedrijf nooit zullen inbrengen in een gemeenschap van goederen, zodat een echtscheiding geen gevaar vormt voor de continuïteit van het bedrijf. Maar ook wanneer eventuele kleinkinderen een deel kunnen krijgen in het bedrijf. Zo’n familiestatuut is geen contract, maar een gentlemen’s agreement. Het kan een hoop onrust en onduidelijkheid voorkomen.

Tips bij de overdracht van je bedrijf

• Zorg voor een testament waarin je je opvolger(s) aanwijst en dat zo is opgesteld dat je in aanmerking komt voor de BOR. Dat scheelt heel veel belasting.
• Regel dat je bedrijf niet stuurloos wordt. Maak ook een levenstestament waarin je regelt wat er met het bedrijf moet gebeuren als je zelf niet meer in staat bent om het te regelen, bijvoorbeeld als je wilsonbekwaam zou raken.
• Je kunt al bij leven een deel van het bedrijf schenken aan je beoogd opvolgers onder de regels van de BOR, maar dan moeten de ontvangers al wel minimaal drie jaar op de loonlijst staan. Zet die er dus tijdig op.
• Sorteer voor door jouw onderneming ‘BOR-klaar’ te maken door de juiste rechtsvorm te kiezen. Vaak is het verdelen van een B.V. eenvoudiger dan een eenmanszaak of VOF. Of regel dat het in het bedrijf overtollige (beleggings)vermogen al los komt te staan van het bedrijfsvermogen om het de opvolger zo makkelijker te maken. 
• Denk ook na over de zeggenschap als er meerdere opvolgers zijn, bijvoorbeeld door het opzetten van een stichting administratiekantoor, zodat er bij ruzie geen impasse ontstaat.
• Praat en leg uit. Regel je zaken niet achter de schermen, maar bespreek het met de familie en erfgenamen. Leg uit waarom je bepaalde keuzes maakt, hoe je dingen voor je ziet. Zodat zij begrijpen wat de bedoeling is en het voor hen gemakkelijker wordt om te handelen in de geest van jouw wensen.
• Als je een en ander bij een notaris laat vastleggen, zoek er dan een uit die als aandachtsgebied ook estate planning heeft. Via epn-notaris.nl zijn die gemakkelijk te vinden.

Het is ingewikkelde materie en er zijn altijd uitzonderingssituaties waarin regels wel of niet gelden. Dus in alle gevallen: laat je bijstaan door een deskundige adviseur. Dan weet je zeker dat het goed geregeld is.