Voor- en nadelen van tweetrapsmaking in ‘Radar-testamenten’

In een Radar-uitzending in maart 2010 is aandacht besteed aan de erfbelasting die betaald moet worden, terwijl het vermogen vast zit in een woning. Daarin werd een mogelijkheid uitgelegd van toepassing van een zogenaamde tweetrapsmaking, ook wel tweetrapsraket genoemd. Hoe werkt zo’n tweetrapsmaking? En wat zijn de voor- en nadelen?

Tweetrapsmaking, wat is dat?

Een tweetrap moet je altijd in een testament laten vastleggen. Je laat je vermogen in twee trappen vererven. In de zogenoemde “Radar- testamenten” onterf je de kinderen en laat je ze pas erven als de langstlevende partner ook is overleden. Idee erachter is dat zij geen vordering erven op de langstlevende partner en dat wat de langstlevende partner erft geheel binnen de partnervrijstelling valt. Bij het eerste overlijden is dan geen erfbelasting verschuldigd. Wel moet bij het eerste overlijden vastgesteld worden wat het erfdeel van de kinderen zou zijn geweest en dat moet notarieel worden vastgelegd. Dit heet “bezwaard vermogen”. In het testament is vervolgens bepaald dat wanneer de langstlevende partner overlijdt, de tweede trap in werking treedt: de kinderen krijgen dan alsnog recht op hun erfdeel van de eerst overledene én dat van de laatst overledene. Dan kan de woning worden verkocht en is er geld om de erfbelasting te betalen.

Radartestament, is dat wel zo aantrekkelijk?

In dit rekenvoorbeeld ga ik uit van de volgende veel voorkomende situatie:

Koos (71) en Annemarie (68) zijn getrouwd in gemeenschap van goederen en hebben twee kinderen: Alex (45) en Sophie (42). Het vermogen is als volgt samengesteld:

• Woning, WOZ waarde | € 625.000
• Hypothecaire lening | € 75.000 -/-
• Beleggingen | € 80.000
• Spaargeld | € 100.000
• Auto en inboedel | € 20.000
• Totaal gezamenlijk vermogen € 750.000

Stel: Annemarie is overleden in juli 2024. Wat betekent dit voor de erfbelasting? En wat is het gevolg als Koos 15 jaar later overlijdt?

Geen testament: Wettelijke verdeling

Als er geen testament is gemaakt, dan geldt de wettelijke verdeling. De kosten van de uitvaart, pensioenaanspraken en enkele andere aspecten laat ik voor de eenvoud buiten beschouwing.

De wet zegt: langstlevende en kinderen erven in gelijke delen, maar alle bezittingen en schulden worden toebedeeld aan de langstlevende en de kinderen krijgen een (in beginsel) niet-opeisbare vordering in geld. 

Deze vordering is in de basis rentedragend: uitgangspunt is de wettelijke rente voor zover deze hoger is dan 6%. Lange tijd zat de rente eronder en was er feitelijk sprake van een renteloze vordering. Voor 2024 bedraagt de wettelijke rente 7%, waardoor de vordering een rente kent van 1%. Dit is samengestelde rente, dus bij dit niveau van de wettelijke rente wordt de vordering van de kinderen jaarlijks met 1% verhoogd.

Annemarie overlijdt in 2024 

De gevolgen voor de erfbelasting bij het overlijden van Annemarie zijn als volgt: Aandeel vermogen van Annemarie in de gemeenschap van goederen: 

• Nalatenschap 50 % van € 750.000 | € 375.000
• Verkrijging voor Koos, Alex en Sophie: ieder 1/3e deel | € 125.000

Voor Koos valt deze helemaal binnen de vrijstelling, dus geen erfbelasting. Voor de kinderen geldt echter een andere waardering. Doordat de vordering een lage rente van 1% kent en niet opeisbaar is, mag je de vordering afwaarderen: immers feitelijk is zo’n vordering op dit moment minder waard. De rekenregels zijn in de wet vastgelegd.

Erfbelasting voor 2 kinderen: totaal € 9.962. De kinderen moeten dus elk € 4.981 erfbelasting betalen terwijl ze feitelijk niets in handen krijgen. De wet zegt dan ook dat de langstlevende ouder de erfbelasting moet voorschieten. 

Koos overlijdt na 15 jaar 

Stel: het vermogen blijft ongewijzigd en Koos overlijdt na 15 jaar. Als je elk jaar 1 % rente toevoegt aan de vordering van € 125.000, dan heeft elk kind na 15 jaar een vordering van € 145.121. Hierop komt in mindering de voorgeschoten erfbelasting, dus resteert een vordering van € 140.140.

Vermogen Koos | € 750.000
Af: betaalde erfbelasting |  € 9.962 -/-
Af: schuld aan de kinderen i.v.m. erfdeel moeder | € 280.280 -/-
Saldo nalatenschap | € 459.758

Verkrijging per kind, 1/2 | € 229.879
Af: vrijstelling | € 25.187
Belaste verkrijging per kind | € 204.692

Erfbelasting per kind | € 25.700
Erfbelasting 2 kinderen totaal | € 51.400
1e en 2e overlijden, totaal | € 61.362

Wat als er een Radar-testament is gemaakt?

Overlijden Annemarie:
Geen gevolgen erfbelasting. Vaststelling bezwaard vermogen tweetrap € 125.000 per kind.

Overlijden Koos:

Vermogen Koos | € 750.000
Af: bezwaard vermogen | € 250.000
Nalatenschap | € 500.000

Andere gevolgen tweetrap

Naast de gevolgen voor de erfbelasting, zijn er ook andere gevolgen van een Tweetrapsmaking. Een belangrijk verschil met de wettelijke verdeling is dat de administratie heel precies bijgehouden moet worden. Koos uit het voorbeeld moet het bezwaard vermogen apart administreren van zijn andere vermogen. Zo moet hij bij een uitgave bijvoorbeeld bijhouden of hij die uitgave doet uit het bezwaard vermogen of uit zijn andere vermogen. En moet hij verantwoording afleggen aan zijn kinderen over het bezwaard vermogen.
Veel mensen weten dit niet of doen het in praktijk niet, wat bij het tweede overlijden kans geeft op conflict: met de belastingdienst en mogelijk ook binnen de familie (dat risico wordt groter als Koos hertrouwt).

Conclusie

Voordelen Radartestament

• Geen erfbelasting bij het eerste overlijden. Dit is vooral prettig als al het vermogen in het eigen huis zit.

Nadelen Radartestament

• De erfbelasting totaal na overlijden van beide partners is meestal hoger.
• Complexere uitvoering testament met veelal extra kosten.
• Administratie ingewikkelder, ook na de afwikkeling van het testament; foutgevoelig
• Geen vordering van de kinderen: bij de wettelijke verdeling is deze niet opeisbaar, wel aflosbaar. Bij eventuele opname in een zorginstelling van de langstlevende, kan de schuld aan de kinderen worden afgelost als sprake is van wettelijke verdeling. Dat kan behoorlijk schelen in de eigen bijdrage.

Alternatief

In mijn ogen is er in geval van de beschreven situatie een beter en eenvoudiger uitvoerbaar alternatief: een testament met als basis de wettelijke verdeling, maar de langstlevende de mogelijkheid bieden meer te erven dan de kinderen, met een zogenaamd opvullegaat. Ook bestaat dan de mogelijkheid om met rente te variëren.

Ik heb een Radar-testament, wat nu?

Als je een Radar-testament hebt, overweeg dan of dit goed bij je (huidige) situatie past of dat een alternatief beter is. Je kunt hierover advies inwinnen bij een notaris of een estate planner.

Mocht de eerste ouder al overleden zijn, zorg dan dat je goed op de hoogte bent van de administratie-verplichtingen – en voer die administratie dan ook precies. Een professioneel executeur, of een notaris of financieel adviseur die goed thuis is in het erfrecht kan je hierbij helpen.

De bedragen zijn gebaseerd op de tarieven en vrijstellingen die gelden in 2024.