Regel iets in tijden van rust
Leestijd: 6 minutenWaarom is het binnen families vaak zo moeilijk om met elkaar te praten over de “menselijke kant” van nalaten van een familiebedrijf, zoals de opvolging? ‘Het is de systeemdynamiek’, concluderen familiebedrijfsadviseur Renée de Kuyper en advocaat en mediator Jeroen van Wassenaer in een tweegesprek. Het liefde/relatiesysteem van de familie botst soms met de zakelijke kant van het bedrijf, omdat ouders en kinderen dubbele petten dragen. Daarom adviseren zij: ga preventief met elkaar om tafel zitten en ga het gesprek aan. Als niets geregeld is, kunnen binnen de familie namelijk problemen ontstaan wanneer de ouders overlijden. Renée de Kuyper: ‘Regel liever iets in tijden van rust.’
Wij maakten met Jeroen van Wassenaer en Renée de Kuyper een afspraak om hun licht te laten schijnen over de zachte kant van vraagstukken rondom nalaten binnen familiebedrijven. Bij het begin van het gesprek blijkt meteen dat, hoewel beiden geen bezwaar hebben tegen het gebruik van de term zachte kant, zij benadrukken dat dit niet betekent dat het hier om “softe” afspraken gaat. Renée de Kuyper: ‘Het is heel belangrijk afspraken over deze onderwerpen vast te laten leggen. Ook hiervoor is commitment nodig.’ Al pratende concluderen we dat de term “menselijke” of “persoonlijke kant” beter de lading dekt.
Door Tanja de Vette
‘What if’
Dat het binnen familiebedrijven door de familieleden in het algemeen moeilijk wordt gevonden voorbereidende gesprekken te voeren over kwesties als opvolging en nalaten, ondervinden Renée de Kuyper en Jeroen van Wassenaer regelmatig. Helaas ervaren zij ook dat wanneer die gesprekken niet goed zijn gevoerd en de ouders overlijden, dit voor grote problemen bij de achtergebleven kinderen kan zorgen. “Gesprekken over de what if’s zijn gewoon heel nuttig’, aldus Jeroen van Wassenaer. Binnen families hebben alle gezinsleden nu eenmaal verschillende rollen, ook als er geen sprake is van een familiebedrijf. ‘En door een overlijden worden alle rollen opgeschud’, legt Renée de Kuyper uit. Daar komt in het geval van een familiebedrijf nog bij dat wanneer zaken als de opvolging niet duidelijk zijn vastgelegd, hierover ook nog beslissingen moeten worden genomen. Zeker in een periode van rouw kan dat moeilijk zijn. “Vragen als: wat zou vader zelf gewild hebben? Of: dat kan hij toch nooit zo bedoeld hebben? En: willen we zo verder met het bedrijf of niet?”
Gezamenlijk belang
Een belangrijk advies van Renée de Kuyper is daarom ook: handel vanuit een gezamenlijk belang. De persoonlijke, individuele belangen van alle familieleden apart, kunnen namelijk clashen. Als het mogelijk is een gezamenlijk belang als uitgangspunt vast te stellen waar iedereen zich in kan vinden, blijven de verhoudingen vaker goed. Renée de Kuyper vertelt over een familie die als gezamenlijk belang heeft benoemd dat de hele familie in ieder geval altijd bij elkaar wil komen met Kerstmis. Wat er ook gebeurt binnen het bedrijf; als familie moeten zij bij elkaar willen blijven om dat moment met elkaar te vieren.
Waardevol
Jeroen van Wassenaer en Renée de Kuyper beseffen dat het voor de ouder die het bedrijf leidt, moeilijk is om te beginnen over de opvolging. ‘Loslaten is heel moeilijk’, weet Van Wassenaer. Hij komt echter met een voorbeeld waarin een directeur-grootaandeelhouder (DGA) hem benaderde hem wel al in het proces naar de overdracht te begeleiden. Hierop sprak Van Wassenaer met alle familieleden apart om te kijken hoe iedereen over de toekomst dacht. Ook met de vrouw van de DGA, waarvan de man zelf had gezegd dat dit niet nodig zou zijn omdat zij toch wel op één lijn zouden zitten. Dat bleek toch niet helemaal het geval te zijn. In het gesprek met vrouw kwamen namelijk heel andere, meer emotionele, menselijke punten naar voren, waar de DGA nog niet over had nagedacht. ‘Dergelijke preventieve gesprekken zijn dus heel waardevol’, stelt Jeroen van Wassenaer.
CasusLees verder
Vader Jan, de directeur-grootaandeelhouder (DGA) van een schoenenfabriek, komt plotseling te overlijden. Moeder Els bezit nu alle aandelen. Jan en Els hebben twee dochters en een zoon. De oudste dochter werkt al in het bedrijf en de onuitgesproken aanname van iedereen was dat zij de gedoodverfde opvolger van haar vader zou worden. De middelste dochter had ook ambitie getoond om in het bedrijf te werken, maar is daar niet goed uit de verf gekomen en is elders gaan werken. De zoon is echter wel van grote waarde voor het bedrijf gebleken en werkt, met zijn eveneens zeer competente echtgenote, ook in de fabriek.
Jan blijkt echter niets geregeld te hebben voor de erfenis en opvolging. De kinderen zetten Els onder druk – zij hebben alle drie verschillende ideeën over wat moet gebeuren en de spanningen lopen op. Els is nooit inhoudelijk betrokken geweest bij het bedrijf, maar wil alle kinderen gelijk behandelen. De spanningen lopen dermate hoog op dat de oudste dochter zich terugtrekt uit het bedrijf. De moeder wil haar middelste dochter een kans geven en maakt haar directeur. De zoon en zijn echtgenote blijven aan en houden zich achter de schermen actief met de dagelijkse leiding bezig. Desondanks gaat het met de werkzaamheden van de middelste niet goed; zij moet uiteindelijk toch het bedrijf verlaten. De familie schakelt Jeroen van Wassenaer als mediator in.
Uiteindelijk spreken de familieleden in de mediation af dat de schoondochter een financieel belang in het bedrijf krijgt, waarna zij samen met een nieuw aangestelde manager de directie gaat vormen. De overige aandelen worden deels aan de kinderen overgedaan, waarna alle aandelen in een stichting administratiekantoor (STAK) tegen certificaten worden ingebracht. Het bestuur bestaat uit Els en de directie, waarbinnen besluitvorming plaatsvindt op basis van gewone meerderheid van stemmen. Het vertrouwen bij de leveranciers, de bank en het personeel is hersteld en de gemoedsrust binnen de familie is teruggekeerd.
Onafhankelijk
Renée de Kuyper en Jeroen van Wassenaer benadrukken beiden daarom het belang van het betrekken van een onafhankelijke derde bij dergelijke gesprekken. Naast het betrekken van een fiscalist en een accountant, die handelen en adviseren vanuit het financiële bedrijfsbelang, zou het ook vanzelfsprekend moeten zijn parallel daaraan de gesprekken over de “persoonlijke” kant te voeren. Gesprekken die nu binnen veel familiebedrijven gevoerd worden naar aanleiding van de op stapel staande wijzigingen van de BOR (Bedrijfsopvolgingsregeling) kunnen hiervoor bijvoorbeeld een mooie aanleiding zijn.
Renée de Kuyper: ‘Vanuit de familiedynamiek willen mensen de harmonie bewaren en elkaar niet kwetsen. Dat is nu eenmaal onderdeel van het familiesysteem. Maar als ook sprake is van een bedrijf, kan het eigenlijk niet zo zijn dat je het gesprek over onderwerpen als de opvolging niet aangaat. Vaak voelt het binnen families alleen makkelijker om het uit de weg te gaan.’ Zij eindigt met een tip voor de kinderen: ‘Ga het gewoon eens aan je ouders vragen. Dit kan soms heel mooie gesprekken opleveren en het zorgt voor verbinding.’
Tips
- Wees niet bang om het ‘moeilijke’ gesprek aan te gaan om ieders verwachtingen met betrekking tot de opvolging uit te spreken.
- Je kunt klein beginnen, met een eerste gesprek. Dat geeft vaak al heel veel perspectief.
- Betrek hierbij een onafhankelijke derde, die vanuit gezamenlijk belangen handelt en bekend is met de systemische bijzonderheden binnen familiebedrijven.
- Maak afspraken en leg deze vast bijvoorbeeld in een familiestatuut; commitment is belangrijk.
- Stel een stappenplan op met alle partijen, vanuit gezamenlijke doelen maar ook voor ieder een individueel ontwikkelplan.
- Kom structureel weer bij elkaar om deze onderwerpen onderling te bespreken; in samenwerking ontstaat verbinding en verandering.
- Wanneer al een conflict is ontstaan, vraag dan een onafhankelijk gespecialiseerd mediator te bemiddelen.
Bio’s
Renée de Kuyper is familiebedrijf-adviseur en als tiende generatie betrokken familiebedrijf De Kuyper. Via haar bedrijf De Kuyper Concepts (DKC) ondersteunt zij DGA’s, het kerngezin, de externe directeur en family offices bij onder andere het organiseren van het familievermogen en het verbeteren van de onderlinge samenwerking en communicatie. Haar specialismen zijn opvolging, Family Governance en Cultuur. Ook is zij oprichtster en voorzitter van het Nederlands gilde van familiebedrijfsspecialisten. Deze beroepsvereniging is opgericht om ondernemende families, die op zoek zijn naar de juiste adviseur, keuze van specialist aan te bieden.
Jeroen van Wassenaer is advocaat en als mediator aangesloten bij de Mediatorsfederatie Nederland (Mfn) gespecialiseerd in het adviseren en procederen bij vastgelopen besluitvorming in onder andere familiebedrijven. Hij is onder andere lid van de Vereniging Corporate Litigation, Platform Business Mediation en bestuurslid van Stichting ACB Mediation voor het familiebedrijf.
