Samen in de juiste stand komen voor een goede afhandeling

Alle emoties doen ertoe, spreek je eigen verhaal uit en maak ruimte voor het verhaal van de ander. Dat zegt gezins- en relatietherapeut en mediator Makiri Mual. ‘Zorg dat je echt in verbinding komt met anderen.’ We gingen met hem in gesprek over mediation rond nalatenschappen.

Door Frank Noë en Marije de Rooij

Makiri Mual ontvangt ons in een ruime, lichte woonkamer met daarin een grote vleugelpiano. ‘Muziek is heel belangrijk in dit huis. Mijn vrouw, mijn dochter en spelen veel en ik zing. We doen dat met passie.’ Op de vleugel ligt een partituur van Bachs Fürchte dich nicht! Ich bin bei dir.

De emoties rond de afwikkeling van een nalatenschap kunnen overweldigend zijn. Hoe komen de erfgenamen in de ‘juiste stand’ om tot uitleg van een testament over te kunnen gaan? Hoe faciliteert een mediator een evenwichtig proces tussen de wat de erflater wilde regelen en verwachtingen van de erfgenamen? Makiri Mual gebruikt bij mediation Emotionally Focused Therapy (EFT), een therapeutische methode die uitgaat van de hechtingstheorie. EFM is de toepassing van EFT buiten de klinische behandelkamer.

Wat doet een Emotionally Focused Mediator bij nalatenschappen?

‘Als eerste gebruik ik mijn ervaring met familie- en relatietherapie. Mijn blik is niet gericht op de rechtsvraag maar vooral op de interactie tussen de leden van het gezin in het ‘hier en nu’. Men zegt wel: “dan komen alle oude gezinspatronen naar boven”. Natuurlijk. In het hier en nu manifesteert zich heel veel. De strijd is vaak goed zichtbaar en daar ga ik mee aan de slag. Er komen verwijten. “Jij hebt dit of dat niet geregeld voor onze moeder!”. En de ander “Ja, maar jij laat niemand toe. En dat doe je al heel ons leven!” Dat felle reactieve patroon, daar moet je eerst iets mee. Dat moet je in goede banen zien te leiden voordat je naar diepere emoties en behoeften kunt.’ Ik zie het gedoe als een strijd om verbinding.’

Bij een nalatenschap heb je altijd te maken met verdriet en rouw. Hoe ga je daarmee om?

‘Het echte verdriet blijft in mediation aanvankelijk vaak onder de oppervlakte. Direct zichtbaar zijn de reacties: “waar was jij toen mama verzorgd moest worden?” Dat soort opmerkingen. Sommigen dekken hun verdriet af door heel snel te handelen. Die gaan het liefst direct aan de slag. Die hebben bij wijze van spreken al een boedelbak gehuurd. Als je dat niet met elkaar afstemt, ligt een conflict op de loer. We noemen dit ook wel reactief gedrag dat voortkomt uit verdriet en pijn. De een kan het verdriet heel goed laten zien in een mediation-sessie. De ander helemaal niet. Dat verdriet valideer ik ook echt. Valideren is niet hetzelfde als empathie. Ik zeg dan bijvoorbeeld: Vertel eens wat over je verdriet. Waar gaat het over? Ik zie dat het je raakt. Waar zit de pijn? Wat waren fijne herinneringen aan je ouders? Natuurlijk mogen boosheid en verdriet er zijn. Die emoties zijn logisch, maar als mediator wil je voorkomen dat ze de interactie met de anderen hinderen.’

Op wat voor punten gaat het vaak mis?

‘Mensen gaan heel verschillend om met verlies. De een is actiegericht. De ander wil juist pas handelen na de rouw. Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: “ik wil eerst de spullen van papa of mama door mijn handen laten gaan, ik wil het voelen.” Als de ander dan reageert met: “daar heb ik geen tijd voor. Ik moet werken. Jíj hebt geen baan.” Dan heb je een conflict. Mijn taak als mediator is om de behoeftes boven tafel te krijgen. Als de onderliggende behoefte eenmaal is uitgesproken is het een heel ander verhaal. Erkenning van ieders verhaal en het begrijpen hoe dat doorwerkt in de huidige omgangspatronen zijn daarbij heel belangrijk. Daardoor snappen de kinderen in wat voor dans ze terecht zijn gekomen en zien ze waarom het voor de een snel moet en voor de ander juist niet.’

Draaien de conflicten vaak om geld?

‘Dat lijkt inderdaad zo. Er is vaak een huis in de nalatenschap. En dat vertegenwoordigt veel geld. Dat is een potentiële bron van strijd. Ook hier kijken mensen vaak verschillend tegenaan. Stel dat een van de partijen erg op het geld zit dan zeg ik: dat geld is voor jou heel belangrijk, wat maakt dat geld voor jou belangrijk is? Misschien heeft iemand weinig pensioen opgebouwd, waardoor het geld zo belangrijk wordt. Of ligt er oude pijn uit het verleden onder. Vaak is het een combinatie en is oude pijn in het nu goed voelbaar. Het belang van het geld krijgt dan een logische plaats met die context en dat laat ik in het patroon aan tafel zien. Tijdens mediation heb ik het ook over de betekenis van de woning, de herinneringen. Over hoe het is om het ouderlijk huis te verkopen.’

En conflicten draaien ook vaak om patronen in de jeugd, om onderlinge relaties.

‘Zeker, er is altijd een kind dat meer aandacht krijgt dan de ander. Vaak om goede redenen. Misschien is dat in tijd gemeten niet waar, maar daardoor niet minder waar. Het gaat erom hoe dat in het verleden is ervaren. Een jongetje met autisme bijvoorbeeld kan alle aandacht krijgen, waardoor een ander kind zich tekortgedaan voelt en dat kan doorwerken tot in het nu. Tot in de volwassenheid bepaalt het gekwetste deel van het kind de reactieve emoties. Dan slaat de dochter bijvoorbeeld met de deur en roept: “Het is weer net als vroeger! Jullie moeten me niet!” Ze voelt zich niet geaccepteerd in het gezin. Die gezinsdynamiek werkt heel lang door.’

Wat kom je tijdens mediations vaak tegen?

‘Veel broers en zussen hebben in deze tijd maar weinig contact. Misschien zien ze elkaar maar een keer per jaar. Soms weten ze niet eens de verjaardagen van hun neefjes en nichtjes. Die onthechting komt naar boven bij het overlijden van een ouder. Want dan moeten ze wel. Er zijn dan verschillende rollen: de terugtrekker, de regelaar, de aanpakker. Of de conservator, iemand die bevriest en nog diep in de pijn zit. Iedereen reageert verschillend. Het is logisch dat ze de weg kwijt zijn als ze elkaar weer echt zien na zo’n lange tijd. Als mediator denk ik tijdens een sessie veel hardop. Ik neem ze mee in het proces. Wat betekent je moeder voor jou eigenlijk? Het komt zelden voor dat kinderen dezelfde herinneringen hebben aan hun jeugd. Zelfs bij tweelingen is dat zo. Als ze zich dat realiseren dan snappen ze dat het heel verschillende verbindingen zijn. Allemaal verschillende verhalen die er allemaal toe doen. Het delen van die verhalen werkt heel rustgevend.’

Waar houdt mediation op en is therapie nodig?

‘Als er echt pathologie speelt, dan gaat het te ver voor mediation. Wordt er bijvoorbeeld fors gescoord op het autistische spectrum of zit een persoonlijkheidstrek als borderline of een flinke depressie in de weg, dan zou je daar een zijpad voor kunnen bewandelen. Als de emotieregulatie steeds in de war is en blijft dan is individuele therapie de weg. De ouders willen eigenlijk altijd de verbinding opzoeken en naar mijn ervaring het overgrote deel van de kinderen ook. Het onderliggende verlangen is vaak harmonieus: samen. De heelheid van het gezin weer kunnen voelen. 

Maar sommige kinderen kunnen dat niet. Die trekken zich uit de situatie terug. Die nemen afstand. Als je een conflictueuze jeugd hebt gehad wil je maar één ding en dat is wegwezen. “Ik wil weg uit deze toxische situatie.” Dat weer bij elkaar te brengen in een paar sessies in een lastige opgave, maar niet onmogelijk. 

Waar schiet een puur zakelijke benadering in tekort?

‘De wet wordt niet altijd als rechtvaardig ervaren. Je kunt dan wel recht doen aan het recht, maar je moet ook recht doen aan de emotionele kant, aan de behoefte van mensen. Mensen willen zich gewaardeerd en gezien voelen, bijvoorbeeld voor mantelzorgtaken. Dat moet in balans gebracht worden. Als mediator ben ik daarbij een tijdelijke hechtingsfiguur.’

Muziek

Aan het eind van het gesprek neemt Mual ons mee naar de vide waar een grijsgroene klavecimbel staat. Hij begint Bach te spelen en zegt: ‘De kern van mijn aanpak is de verbondenheid met de ander. Bach heeft heel veel verdriet meegemaakt. Hij heeft een prachtige vioolpartita geschreven met een chaconne: Morimur. Het verhaal gaat dat hij dat deel schreef nadat hij hoorde dat zijn vrouw ernstig ziek was, hij keerde direct terug naar huis, maar hij kwam te laat, zijn eerste vrouw Maria Barbara was al overleden. Dat immense verdriet zit in deze chaconne.’