Kiezen of delen? Vier baronessen en een onverdeeld landgoed

Vier baronessen hebben al jaren bonje over de erfenis die hun vader hen nu 34 jaar geleden naliet. Hij wilde het landgoed als een geheel in stand houden, twee dochters wilden het tóch verdelen. Een langslepende rechtszaak volgde. Alles over Erven bekeek de uitspraken en legt uit: niemand is verplicht in een onverdeeldheid te blijven, maar dan kiest de rechter.

10 generaties

Het landgoed Schoonheten in de IJsselvallei is al meer dan 400 jaar in handen van de familie Bentinck. Negen generaties hebben het landgoed opgebouwd, uitgebreid, beheerd en onderhouden. In 1990 overleed Rolph baron Bentinck van Schoonheten, een jaar later zijn vrouw. Hun vier dochters erfden het landgoed met Huis Schoonheten, een ‘havezate’, met 400 hectare bos, weiland en akkers, plus twee kleinere landgoederen in de buurt. Vader had in zijn testament de wens opgenomen dat het landgoed als geheel in stand zou blijven. Én hij wilde dat het in de familie bleef.

De erfenis bleef onverdeeld (een ‘onverdeelde gemeenschap’) met de vier zussen als gezamenlijk eigenaar van de landgoederen. De zussen beheerden het landgoed en namen samen beslissingen, met een vetorecht voor iedere erfgenaam. Die samenwerking ging in de loop der tijd steeds moeizamer. Na ruim 20 jaar vroeg een van de zussen de rechter een bewindvoerder te benoemen vanwege een gebrek aan communicatie, vertrouwen en overeenstemming. De bewindvoerders die de rechter aanwees moesten beslissen als de stemmen staakten.

Verdelen en vaders wil

De tiende generatie kwam er onderling niet uit. Het was 2014. Zus 1 wilde dat de nalatenschap verdeeld zou worden en vroeg de rechter om een beslissing. Zus 1 en 2 wilden dat het landgoed opgeknipt zou worden, waarbij zij de kern van het landgoed Schoonheten zouden krijgen (het grote huis met een aantal percelen daaromheen), plus de twee kleine landgoederen. De andere zussen mochten de rest krijgen. Zus 3 en 4 wilden het landgoed Schoonheten zoveel mogelijk bij elkaar houden en vorderden een andere verdeling.

Het proces duurde jaren. Na verschillende tussenvonnissen, onder meer over het vaststellen van de waarde van de nalatenschap, volgde pas in 2022 een besluit van de rechtbank over de verdeling. De rechtbank zag alle verschillende – en tussentijds gewijzigde – wensen en eisen van de zussen en ging bij de verdeling uiteindelijk uit van twee belangrijke elementen:

1. het testament van vader met daarin zijn uitdrukkelijke wens dat het landgoed Schoonheten als een geheel in stand blijft, en
2. de cultuurhistorische en monumentale waarde van het landgoed en het huis en het algemeen belang dit te behouden.

Ongelijke delen

Het grote landgoed vormde driekwart van de waarde van de gehele nalatenschap. Verdelen in vier gelijke delen was daarom geen optie. De rechtbank vond dat het landgoed zoveel mogelijk in stand moest blijven met het grote huis als kern, en wees dat toe aan zus 3 en 4. De twee andere zussen kregen de kleinere landgoederen en de twee woningen op het grote landgoed waarin zij woonden. Daarmee waren zus 1 en 2 ‘onderbedeeld’ en zus 3 en 4 ‘overbedeeld’. Dit verschil moesten zus 3 en 4 in geld betalen aan hun zussen, in een periode van zes jaar tijd. 

Tweeëndertig jaar na het overlijden van vader en acht jaar na het eisen van een verdeling was er eindelijk een besluit over een verdeling. Maar niet naar tevredenheid van de zussen. De zussen zijn het op onderling verschillende onderdelen niet eens met de uitspraak: twee op de grote lijn van de verdeling en twee op punten rond de uitvoering van de verdeling. Ze zijn in hoger beroep gegaan. Het Hof zal hierover pas beslissen als de taxaties opnieuw gedaan zijn: die zijn nu vijf jaar oud. Intussen zijn de baronessen tien jaar aan het procederen – waarschijnlijk niet wat vader wilde.

Rechter laten kiezen en delen?

Hoe werkt dat met zo’n onverdeeldheid? Of het nu om een boot, een huis of een landgoed gaat: niemand is verplicht in een onverdeeldheid te blijven. Als erfgenamen samen geërfd hebben, dan kunnen ze de nalatenschap of onderdelen daarvan onverdeeld houden. Dan zijn ze samen eigenaar – in het verhaal van de zussen ieder voor een kwart van het geheel. Als je als erfgenamen uit die onverdeeldheid wilt, dan kun je daar met de anderen afspraken over maken. Je kunt het gezamenlijke bezit opsplitsen, zodat iedereen een gelijk deel krijgt. De een krijgt het bezit en moet de ander een vergoeding betalen. Of je bedenkt met elkaar nog een andere oplossing, zoals het hier een wens was van een van de zussen het landgoed over te doen aan de volgende generatie (kinderen van zus 1 en zus 4). Dat kun je met elkaar doen, of als dat lastig is met hulp van een nalatenschapsmediator. 

Als je daar niet uitkomt, kun je naar de rechter stappen; daar heb je een advocaat bij nodig. De rechtbank kan onder meer bepalen hoe er verdeeld moet worden. De rechter kiest en deelt en maakt daarbij een eigen afweging. Dat is lang niet altijd naar de zin van de partijen. Naast geld spelen emoties en zoals in dit verhaal de familiegeschiedenis ook een rol. De rechter kijkt alleen naar het recht én kan alleen uit beperkte opties kiezen. Niet optimaal, maar soms wel de enige oplossing.