Afwikkeling van de nalatenschap

Na overlijden
Is er een executeur?
Verklaring van erfrecht
Praktisch gaat het vaak als volgt
Afwikkeling erfenis bij wettelijke verdeling
Verdeling van de nalatenschap
Is een eerdere uitbetaling van een deel van de erfenis mogelijk?
Tijdsverloop verdeling
Belastingaangifte
Afwikkeling van een (mogelijke) negatieve nalatenschap
Rol van de notaris of professionele executeur
Meer vragen? Advies?

Of het nu onverwacht is of niet helemaal, op het moment dat uw echtgenoot, echtgenote, ouder of andere naaste is overleden, komt er naast alle emoties ook een heleboel regelwerk op u af. Voor de korte én voor de langere termijn.

Naast het regelen van de uitvaart en alle “dagelijkse dingen”, moet ook de afwikkeling van de nalatenschap of erfenis geregeld worden.

De regelzaken rond de begrafenis kunt u vaak zelf doen, maar let hier wel bij op. Als de overledene misschien schulden had, kunt u beter geen acties ondernemen die u tot erfgenaam maken zonder dat u weet wat de gevolgen zijn. Wees daar dus voorzichtig mee.

Als de overledene een testament heeft gemaakt, staat daarin vaak vermeld wie de ‘executeur’ is. De executeur kan benoemd zijn om alleen de uitvaart te organiseren, de hele nalatenschap af te wikkelen of enkele taken op zich te nemen. Zie daarover deze pagina.

Is er geen testament, dan is het handig als de erfgenamen in onderling overleg afspreken wie namens hen allen de nalatenschap afwikkelt; diegene krijgt dan een volmacht van de rest. Dat is uit praktisch oogpunt: anders moet hij of zij voor elke handeling eerst apart toestemming van de andere erfgenamen vragen óf alle erfgenamen moeten voor iedere handeling, hoe klein ook, met zijn allen besluiten en ondertekenen.

De notaris maakt op verzoek een verklaring van erfrecht op, waarin staat wie de overledene is, wie zijn erfgenamen zijn (en of dat op grond van een testament is of op grond van de wet) en wie de executeur is en namens de erfgenamen de nalatenschap af moet wikkelen.

Deze verklaring van erfrecht hebt u nodig voor diverse instanties, soms het origineel, soms in kopie. Maak dus een aantal kopieën. De bank bijvoorbeeld wil weten wie er bevoegd is om geld van de rekening op te nemen: u hebt daarvoor een verklaring van erfrecht nodig. In sommige gevallen is een zogenaamde bankverklaring ook voldoende voor de bank.

Was de overledene getrouwd en had hij of zij kinderen? Dan is er vaak sprake van een wettelijke verdeling. Dat houdt in dat de langstlevende echtgenoot alles erft, en dat de kinderen een vordering ontvangen ter grootte van hun erfdeel. Lees hier meer over de wettelijke verdeling.

Bij de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende echtgenoot volgens de wet vanzelf de gehele nalatenschap: alle bezittingen en schulden van de echtgenoot die is overleden. Als de langstlevende echtgenoot de wettelijke verdeling accepteert (en dus niet ongedaan maakt of de nalatenschap verwerpt), ontstaat er geen ‘onverdeeldheid’. De nalatenschap hoeft dan niet verdeeld te worden. In die zin kan de term ‘wettelijke verdeling’ dus verwarrend werken!

De kinderen krijgen een vordering op de langstlevende ouder. Om later geen onduidelijkheid te krijgen over de hoogte van de vordering, is het verstandig kort na het overlijden een boedelbeschrijving te maken: een overzicht van alle bezittingen en schulden van de overledene. Oók als er sprake is van de afwikkeling van een eenvoudige erfenis en een ‘doorsnee’ gezinssituatie! Dit voorkomt op termijn gedoe – binnen de familie als de familiesituatie toch verandert en met de belastingdienst bij de aangifte over het overlijden van de langstlevende ouder.

De langstlevende is aansprakelijk voor alle schulden van de nalatenschap. Dit betekent dat als vader eerst overlijdt, moeder al zijn schulden moet betalen. Schuldeisers van de nalatenschap kunnen haar dus aanspreken. Mochten zij bij een kind aankloppen voor betaling van de schuld, dan kan het kind de schuldeiser naar moeder verwijzen. Als het kind toch zelf betaalt, dan kan hij het bedrag bij moeder opeisen. De schulden worden wel meegerekend bij het bepalen van het bedrag van de vordering van de kinderen.

Als er geen sprake is van een wettelijke verdeling en er is meer dan één erfgenaam, dan ontstaat er een ‘onverdeeldheid’: een gemeenschappelijk vermogen. Deze moet onder de erfgenamen verdeeld worden.

Met de verdeling kan begonnen worden als duidelijk is waar de nalatenschap uit bestaat, wie de erfgenamen zijn en voor welk gedeelte en als de schulden betaald zijn. Ook moeten de erfgenamen het eens zijn over de verdeling zelf: wie krijgt wat uit de nalatenschap. Mocht dat niet zo zijn, dan kan de rechter bepalen hoe de nalatenschap verdeeld wordt.

Iedere erfgenaam krijgt zijn of haar deel van de nalatenschap. De verdeling bestaat uit twee onderdelen:

1. De vaststelling door de erfgenamen gezamenlijk wie precies wat krijgt uit de nalatenschap.
2. De officiële overdracht van de goederen aan de betreffende erfgenaam.

De vaststelling van de verdeling is dus de afspraak tussen de erfgenamen over wat naar wie gaat, ter waarde van het erfdeel van iedere erfgenaam. Dat kan precies voor de waarde van het erfdeel zijn, of er kan meer of minder worden toebedeeld. Dat heet overbedeling of onderbedeling. In dat geval ontstaan er vorderingen tussen de erfgenamen: de ene erfgenaam is een geldbedrag aan de ander schuldig.

In sommige gevallen stelt de wet eisen aan de vorm van de verdeling, bijvoorbeeld als er minderjarige of onder curatele gestelde erfgenamen zijn.

Toedeling

De overdracht aan de erfgenamen wordt ook toedeling genoemd. Na het overlijden gaat de eigendomsoverdracht van de overledene naar de erfgenamen gezamenlijk automatisch, op basis van de wet, door de aanvaarding. Voor de verdeling tussen de verschillende erfgenamen zijn wel handelingen nodig. Toedeling gebeurt door overdracht van de goederen. Dat kan doordat het fysieke bezit overgaat (de spullen worden meegenomen naar huis), of bijvoorbeeld door een bankoverschrijving of een notariële leveringsakte als het om onroerend goed gaat.

Vóór deze overdracht zijn de erfgenamen gezamenlijk eigenaar. Na deze overdracht is alleen de erfgenaam die het goed krijgt de eigenaar.

Het is ook mogelijk de nalatenschap in stappen te verdelen. Als het huis nog niet verkocht is en daar mogelijk meer tijd overheen zal gaan, kan het verstandig zijn alvast een gedeelte van de nalatenschap te verdelen, bijvoorbeeld een deel van de inboedel en van de bankrekeningen. Dit heet een partiële verdeling.

Een partiële verdeling is een gedeeltelijke verdeling van de nalatenschap tussen de erfgenamen. Dit kan in sommige situaties gedaan worden. Belangrijk daarbij is dat eventueel resterende schulden van de boedel zeker nog voldaan kunnen worden na deze tussentijdse verdeling.

Legaten worden trouwens meestal eerder uitgekeerd. Dit is ook afhankelijk van wat de erflater daarover bepaald heeft in zijn of haar testament.

Het duurt vaak behoorlijk lang voordat een nalatenschap verdeeld kan worden. Als het een redelijk eenvoudige erfenis is, gaat er al snel een jaar voorbij tot de erfenis verdeeld kan worden. Bij ingewikkelde nalatenschappen kunnen er ook meerdere jaren overheen gaan.

In de tussentijd kan er natuurlijk van alles gebeuren in de nalatenschap (de ‘boedel’). Spullen worden verkocht, waarderingen kunnen veranderen. Dat wat verdeeld wordt, zijn de bezittingen die nog aanwezig zijn op het moment van de verdeling. Ook schulden die nog openstaan ten tijde van de verdeling worden in de verdeling meegenomen.

Complicerende factoren, die zorgen voor een langere afwikkeling, zijn onder meer:

• Onenigheid tussen de erfgenamen of andere naasten. Bijvoorbeeld door onduidelijkheid door het ontbreken van een testament of juist een onduidelijk testament. Of door emoties over keuzes van de overledene.
• Een ingewikkelde samenstelling van de nalatenschap, bijvoorbeeld doordat er een onderneming in valt.
• Internationale aspecten aan de nalatenschap, zoals erfgenamen of vermogensbestanddelen buiten Nederland, of een andere nationaliteit van de overledene.
• Een huis dat nog niet verkocht is.
• Andere erfgenamen dan verwacht.

In zulke situaties kan het verstandig zijn een notaris of een executeur in te schakelen om de afwikkeling te begeleiden, of een nalatenschapsmediator om een oplossing te vinden voor onenigheid of juist om escalatie daarvan te voorkomen.

Als deel van de afwikkeling van de nalatenschap moet er ook belastingaangifte gedaan worden:

• Inkomstenbelasting: voor het gedeelte van het jaar waarin de erflater (de overledene) nog leefde
• Erfbelasting

De aangifte erfbelasting moet binnen 8 maanden na het overlijden gebeuren. Meestal stuurt de Belastingdienst hier een bericht over. Het kan verstandig zijn advies te vragen over de aangifte erfbelasting. Dat kan bij een notaris, een professioneel executeur en estate planners of (andere) fiscalisten die goed op de hoogte zijn van de Erf- en schenkbelasting.

De hoogte van de nalatenschap is niet altijd duidelijk binnen 8 maanden na het overlijden. In dat geval kunt u uitstel van de aangifte aanvragen. Let wel op de belastingrente die de belastingdienst rekent. Een voorlopige aanslag vragen kan veel geld schelen!

Een (mogelijk) negatieve nalatenschap moet ook worden afgewikkeld. Dit wordt ‘vereffening’ genoemd en de wet geeft aan op welke manier dat moet gebeuren. Het gaat er namelijk om dat de schuldeisers van de nalatenschap op een geordende manier worden voldaan én voorgaan op de erfgenamen. Als er voldoende middelen beschikbaar zijn in de nalatenschap, worden dus eerst de schuldeisers volgens bepaalde wettelijke regels afbetaald. Blijft er nog vermogen over, dan is dat voor de erfgenamen en kunnen zij dat onderling verdelen.

U hebt de notaris nodig om te weten of wie de erfgenamen zijn, of er een testament is en wat daarin vermeld staat. Als u de notaris verder inschakelt, helpt hij u ook met het opmaken van een verklaring van erfrecht en/of een verklaring van executele en eventuele andere documenten die nodig zijn, zoals een boedelvolmacht en een boedelbeschrijving. 

Als het niet goed loopt in de familie, kunt u de notaris ook vragen een of meer gesprekken te leiden om samen verder te kunnen, zowel emotioneel als in de zakelijke onderwerpen. Afhankelijk van de kwesties die spelen, kan de notaris zulke gesprekken zelf begeleiden, of is het inschakelen van een nalatenschapsmediator verstandig.

Als boedelnotaris kan de notaris intensief betrokken zijn bij de afwikkeling van de nalatenschap. De executeur of de erfgenamen kunnen namelijk een boedelnotaris aanwijzen: dat is dan de notaris die betrokken is bij de afwikkeling van de nalatenschap. Hij inventariseert de bezittingen en de schulden. Deze notaris laat zich in het boedelregister inschrijven, zodat daarover geen misverstand ontstaan. Er kan dan ook geen andere boedelnotaris aangewezen worden, bijvoorbeeld door andere erfgenamen.

Een notaris kan zorgen voor een verklaring van erfrecht, een verklaring van executele of het notarieel vastleggen van de verdeling.

Voor verdere hulp bij de afwikkeling van een erfenis – voor het geheel of voor een gedeelte – kunt u terecht bij een professioneel executeur (dat kan een notaris zijn of een andere erf-professional, voor beiden met een specialisatie als executeur).

In het geval van een (mogelijk) negatieve nalatenschap en/of beneficiaire aanvaarding moet in bepaalde gevallen een vereffeningsprocedure gevolgd worden. Hiervoor kunt u een vereffenaar inschakelen.

Bij ruzie rond de afwikkeling van een nalatenschap, of een dreigend conflict daarover, kan een nalatenschapsmediator mogelijk hulp bieden. Hij of zij zal de erfgenamen en eventueel andere betrokkenen begeleiden samen een oplossing te vinden.

Zie ook de checklist na overlijden voor aandachtspunten bij het afwikkelen van een nalatenschap.