Ex-echtgenoot en erfenis

Wat is een legaat?
Legaat erfenis
Overdracht
Wat zijn de kosten voor het aanvaarden van een legaat?
Kan je een legaat weigeren?
Meer vragen? Advies?

Na een scheiding, of beter nog tijdens een scheiding, is het van belang ook stil te staan bij de gevolgen van de scheiding voor de erfenis. Zelf heeft u alleen invloed op de vraag of uw ex-echtgenoot (niet meer) van u erft en of hij of zij betrokken is bij de afwikkeling van uw erfenis, vooral als u samen kinderen heeft. Uw gezamenlijke kinderen hebben ook te maken met de erfenis van uw ex-partner, die wijzigt als hij of zij een nieuwe partner krijgt en eventuele kinderen met deze partner.

Een veelgestelde vraag is: heeft mijn ex recht op mijn erfenis? Het antwoord op die vraag hangt af van de status van de scheiding én van uw testament, als dat er is.

Tijdens uw scheiding is uw toekomstige ex-echtgenoot nog steeds uw wettelijke erfgenaam. Hij of zij heeft dus nog steeds recht op uw erfenis. Dit geldt ook voor geregistreerd partners. Als u dit niet wenst, dan heeft u een testament nodig om uw toekomstige ex-echtgenoot uit te sluiten als erfgenaam.

Als de scheiding is afgerond, is uw ex-echtgenoot of geregistreerd partner geen erfgenaam meer volgens de wet. Dit geldt ook voor uw van tafel en bed gescheiden echtgenoot. Als u een testament heeft, kan daar ook een specifieke bepaling over echtscheiding in staan. Als u in een scheiding ligt, is het verstandig door een specialist te laten controleren of het nodig is uw testament te veranderen. Soms komt het namelijk voor dat er een ouder testament is waarin de echtgenoten elkaar met naam tot erfgenaam benoemd hebben, zonder voorwaarde over het bestaan van het huwelijk. In dat geval erft de ex nog, ook ná de scheiding. 

Voor samenwoners is dit anders. Samenwoners zijn voor de wet geen erfgenaam, dus ook niet tijdens of na een scheiding. Wel kan het zo zijn dat u elkaar tot erfgenaam benoemd in een testament. Als dat het geval is, blijft uw ex erfgenaam totdat u uw testament aanpast (afhankelijk van de precieze tekst in uw testament).

Als u kinderen heeft met uw ex-partner en zij zijn nog minderjarig, dan is er een extra punt om bij stil te staan: als u niet iets anders regelt in een testament en u komt te overlijden als een kind nog minderjarig is, dan moet uw ex-partner in de meeste gevallen uw nalatenschap afwikkelen, ook al is hij of zij geen erfgenaam. Dat zit zo: als uw ex-partner gezag over de kinderen heeft, is hij of zij na uw overlijden hun (enige) wettelijk vertegenwoordiger. Uw minderjarige kind(eren) is/zijn kind is uw erfgenaam, maar worden tot hun 18e vertegenwoordigd door hun overblijvende vader of moeder. Die moet dus ook uw nalatenschap afwikkelen en daarna voor het vermogen van de kinderen zorgen. Én heeft recht op het ‘ouderlijk vruchtgenot’, dus uw ex-partner heeft recht op de inkomsten uit uw erfenis. 

Dit kunt u in een testament anders regelen als u dat wilt, door een ander als execteur te benoemen, en als bewindvoerder. Ook kunt u desgewenst het ouderlijk vruchtgenot uitsluiten.

Na een scheiding komt het regelmatig voor dat een van de ex-partners een nieuwe liefde krijgt en dat zij samen ook een of meer kinderen krijgen. Voor de ex-partner en de kinderen uit de eerste relatie betekent dat niet alleen een emotionele verandering, maar komt ook de vraag op wat dit betekent voor de erfenis van de kinderen. Kinderen die u gezamenlijk met uw ex-partner heeft, moeten hun erfdeel delen met hun half-broertje of -zusje. Als uw ex getrouwd is met de nieuwe partner (of een geregistreerd partnerschap heeft, of een testament waar dat in staat), erft ook de nieuwe partner. Ook als zij samenwonen kan een dergelijke situatie ontstaan als uw ex-partner een testament heeft gemaakt waarin hij of zij een vergelijkbare regeling heeft opgenomen.

Neem de situatie van Peter. Peter was getrouwd met Marieke; met haar heeft hij 2 kinderen gekregen, Max en Mara; zij zijn nu 23 jaar. Peter en Marieke zijn gescheiden en Peter heeft nu een relatie met Lilian. Met Lilian heeft Peter één zoon gekregen: Thijs. Thijs is intussen 8 jaar.

Wat gebeurt er nu met Peter’s erfenis als hij komt te overlijden?

Peter heeft geen testament gemaakt

Als Peter komt te overlijden en hij heeft geen testament gemaakt, dan bepaalt de wet wie zijn erfgenamen zijn. Peters erfgenamen volgens de wet zijn dan:

Lilian (als hij met haar getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft) én Max, Mara en Thijs. Lilian en de drie kinderen erven alle vier een kwart van de waarde van de nalatenschap van Peter. Stel dat de nalatenschap van Peter € 100.000 waard is, dan hebben zij alle vier recht op ¼ dus € 25.000.

Marieke erft niet.

De wet heeft voor de situatie dat iemand overlijdt die een partner achterlaat én kinderen heeft een speciale regeling in het leven geroepen: de wettelijke verdeling. Lilian, de stiefouder, erft alle bezittingen en schulden. De kinderen van Marieke en Peter krijgen een vordering op hun stiefouder, samen met het kind uit de nieuwe relatie, Thijs.

Lilian mag volledig over de nalatenschap van Peter beschikken. De drie kinderen houden hun vordering van € 25.000, maar zij kunnen deze pas inroepen (dus vragen om dit bedrag uit te keren) als Lilian is overleden.

Het doel van deze regeling is om ervoor te zorgen dat de langstlevende partner zo veel mogelijk verder kan leven zoals voorheen, en niet haar huis hoeft te verkopen om contanten te krijgen om de kinderen uit te betalen. De gedachte is dat haar kinderen haar dat ook gunnen en in staat zijn om voor zichzelf te zorgen. In veel gevallen zal dat ook zo zijn.

Maar als er een stiefouder is, in dit geval stiefmoeder Lilian, wordt de situatie onrustig door deze regeling. Lilian, in feite een vreemde voor Max en Mara, “zit” op hun geld. Zij moeten, cru gezegd, wachten tot Lilian hertrouwt of overlijdt voordat zij de erfenis van hun vader krijgen. En dan maar hopen dat er nog iets over is. De verhoudingen waren goed, maar zijn nu zo dat Max en Mara Lilian niet vertrouwen, dat Lilian boos is over hun wantrouwen, en dat kleine Thijs zijn grote broer en zus niet meer ziet. 

Rust of ruzie?

De praktische en financiële situatie en de persoonlijkheid van alle betrokkenen bepaalt in deze situatie vaak of de erfgenamen het met elkaar aan de stok krijgen, of in betrekkelijke rust verder kunnen leven.

Zelfs verhoudingen tussen stiefouder en stiefkinderen die goed en warm waren tijdens het leven van vader, zijn vaak niet bestand tegen deze emotioneel ingewikkelde en onduidelijke situatie – hoe graag iedereen de verhoudingen ook goed wil houden.

U krijgt bijvoorbeeld een legaat van een oldtimer of een huis. Op zich gewaardeerd, maar u verwacht veel onderhoudskosten en deze kunt u of wilt u niet betalen. Of u wilt het legaat simpelweg niet ontvangen: het schilderij dat u krijgt, vind u niet mooi en u zou er wel erfbelasting over moeten betalen. Verwerping van het legaat is dan mogelijk. U kunt die keuze maken voor elk legaat afzonderlijk.

Zoals gezegd is de legataris geen erfgenaam: hij krijgt niet een gedeelte van de erfenis, maar hij is schuldeiser van de nalatenschap. Schulden van de nalatenschap kunnen niet op het eigen vermogen van de legataris verhaald worden, dus dat hoeft geen reden te zijn een legaat te verwerpen. Lees meer hierover bij Wie erft wat?

Hoe verwerpt u een legaat? Er zijn geen eisen aan de vorm voor de verwerping, als het maar duidelijk is en ondubbelzinnig. Als legataris kunt u bijvoorbeeld een briefje schrijven aan de erfgenamen of de executeur dat u afziet van het legaat en het verwerpt. Dat kan alleen als u het legaat niet eerder al aanvaard heeft.

Er staat geen termijn voor de verwerping van een legaat. De erfgenamen kunnen wel de kantonrechter vragen een termijn te stellen voor duidelijkheid over aanvaarding of verwerping. Het is ook van belang voor de aangifte erfbelasting, die binnen 8 maanden na het overlijden gedaan moet worden. Een termijn die daarop is afgestemd zou redelijk kunnen zijn.

Verantwoording of mededeling aan de rechtbank is niet nodig (tenzij de legataris onder bewind of curatele staat of minderjarig is – dan werkt het anders). In de aangifte erfbelasting moet de verwerping wel verwerkt worden. Het legaat dat verworpen is, wordt niet bij de legataris aangegeven. De waarde van de verkrijging van de erfgenamen verhoogt door de verwerping, dus de hogere verkrijging moet in de aangifte worden opgenomen.

In het voorbeeld: de erfenis van vader is 100. Tineke zou 75 krijgen, maar Pieter verwerpt het legaat. Pieter krijgt niets, Tineke erft 100. In de aangifte erfbelasting is dat ook zo: Tineke erft 100, Pieter komt niet voor in de aangifte. Tineke betaalt dan ook de hele erfbelasting.

De totale erfbelasting mag overigens door de verwerping niet lager uitvallen – het is dus geen manier om erfbelasting te besparen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen spelen als een kleinkind of een neef een legaat verwerpt en daardoor de kinderen van de erflater of de echtgenoot meer erven.

Een geweigerd legaat gaat ook geen onderdeel van het vermogen van de legataris uitmaken, dus valt niet in het vermogen voor de inkomstenbelasting als het verworpen wordt. Het weigeren van een legaat kan wel gevolgen hebben voor een bijstandsuitkering.

Dan is er nog de invloed van het verwerpen van een legaat op de legitieme portie.
De broer in het voorbeeld, Pieter, is ook legitimaris: hij heeft recht op zijn legitieme portie. Als hij het legaat verwerpt, en toch een beroep op zijn legitieme portie zou willen doen, dan wordt de waarde van het legaat aan hem toegerekend. Dat heet imputatie. Het is iets dat hij had kunnen krijgen en wordt daarom van het bedrag van de ‘legitimaire’ vordering afgetrokken. Hier zijn wel bepaalde uitzonderingen op.

Voor het opstellen van een legaat, als onderdeel van uw testament, kunt u terecht bij een notaris.

Als u vragen heeft over estate planning of als u een estate planner wilt inschakelen voor advies, neemt u dan contact op met een van de aan ons verbonden estate planners. U vindt hen en andere specialisten via de specialisten pagina.