Wettelijke verdeling

Wettelijke verdeling
Gevolgen erfenis wettelijke verdeling
Wettelijke verdeling of een testament?
Ongedaan maken wettelijke verdeling
Afwikkeling erfenis met wettelijke verdeling
Meer weten? Advies?

Op de nalatenschap van de erflater die een echtgenoot/echtgenote en een of meer kinderen als erfgenamen achterlaat, is de “wettelijke verdeling” van toepassing, tenzij de erflater iets anders heeft bepaald in zijn testament. De wettelijke verdeling houdt in dat de achtergebleven echtgenoot alles uit de nalatenschap krijgt en de schulden van de nalatenschap moet voldoen. Hij of zij wordt volledig eigenaar van alle goederen en kan ermee doen wat hij wil.

De kinderen krijgen een vordering ter grootte van hun erfdeel op hun langstlevende ouder: hun nog levende ouder heeft een schuld aan hen. Hun erfdeel (ook wel kindsdeel genoemd) wordt dus nog niet uitgekeerd. Er wordt ook niets verdeeld: zij ontvangen op dit moment nog geen spullen of geld, maar pas bij het overlijden van de langstlevende partner. Ze zijn erfgenaam op papier, maar merken daar nog niets van.

De wettelijke verdeling is dus van toepassing op de erfenis als de erflater overlijdt zonder testament, óf als hij wel een testament had en daarin niet iets anders heeft geregeld. En alleen als hij een echtgenoot/echtgenote of geregistreerd partner had én eigen kinderen. Stiefkinderen niet vanzelf mee met de wettelijke verdeling. Zij kunnen wel in een testament tot erfgenaam benoemd worden en op die manier toch onderdeel zijn van de wettelijke verdeling.

Belangrijk om te weten is dat de wettelijke regeling niet van toepassing is als de overledene en zijn/haar partner gescheiden waren van tafel en bed. Ook geldt deze niet bij partners die samenwonen, ook niet als zij een samenlevingscontract hebben.

Ook goed om te weten is dat deze regeling ook geldt als de echtgenoten huwelijkse voorwaarden hadden met de zogenaamde koude uitsluiting. Ook dan gaat het hele vermogen van Ton in het voorbeeld naar Marijke.

De wettelijke verdeling is trouwens niet hetzelfde als vruchtgebruik. In het spraakgebruik wordt vaak gezegd dat de langstlevende ‘het vruchtgebruik’ heeft van de erfenis, maar juridisch gezien is dat bij de wettelijke verdeling dus niet het geval: dat is een ander soort testamentsvorm, óók met genot/gebruik van de erfenis, maar zonder eigendom en zonder schuld aan de kinderen.

Het voordeel voor de langstlevende ouder, de partner van de overledene, is dat hij of zijn in principe door kan leven zoals hij of zij gewend was. Als al het geld in het huis zit bijvoorbeeld, hoeft de langstlevende echtgenoot het huis niet direct te verkopen om de kinderen hun erfdeel uit te kunnen keren. Het mag natuurlijk wel, maar die beslissing ligt bij de langstlevende ouder. Dit is dus een beschermingsbepaling ten gunste van de langstlevende partner.

Deze bescherming werkt natuurlijk alleen als de vorderingen niet meteen opgeëist kunnen worden door de kinderen. De wet regelt daarom dat de vorderingen pas opeisbaar zijn:

• als de langstlevende ouder failliet wordt verklaard of in de schuldsanering terechtkomt (maar in dat geval is er waarschijnlijk weinig op te eisen)
• als de langstlevende ouder komt te overlijden, of
• in gevallen die de erflater (de eerst overleden ouder) bepaald heeft in zijn/haar testament, bijvoorbeeld bij hertrouwen van de langstlevende ouder – dit is namelijk niet automatisch het geval!

De langstlevende ouder mag de schuld aan de kinderen wel eerder aflossen, in het geheel of voor een gedeelte. Op die manier krijgen de kinderen hun kindsdeel van de eerst overleden ouder alvast. Dat kan aan alle kinderen tegelijk, maar ook aan maar één kind, bijvoorbeeld omdat moeder vindt dat haar ene zoon het hard nodig heeft. Let wel op dat hier gevolgen voor de schenkbelasting aan kunnen vastzitten, omdat de schuld nog niet opeisbaar is.

Bij hertrouwen van de langstlevende ouder geldt nog een aantal regels, die de wilsrechten genoemd worden. Meer over de wilsrechten leest u hier. Voor advies hierover kunt u terecht bij een notaris of erfrechtadvocaat.

De standaard wettelijke verdeling uit de wet kan een prima regeling zijn voor een getrouwd stel met een of meer eigen kinderen. Dan is een testament niet altijd nodig. In verschillende situaties is het verstandig toch te bespreken of het maken van een testament verstandig is – mét wettelijke verdeling plus een aantal toevoegingen of afwijkingen van de wet, of juist met een alternatief voor de wettelijke verdeling.

Bijvoorbeeld:

• als u een executeur of bewindvoerder wilt benoemen, of een voogd
• als u een legaat wilt opnemen
• als u een complexer vermogen heeft, of een eigen bedrijf
• als u erfbelasting wilt besparen, bijvoorbeeld met een legaat voor kleinkinderen of een andere rentebepaling bij de wettelijke verdeling
  

Zie hiervoor ook dit artikel.

Samengesteld gezin

Bij alleen gezamenlijke kinderen levert de wettelijke verdeling meestal geen problemen op: zij vinden het logisch dat “mama blijft wonen in het huis waarin zij met papa oud wilde worden”. Wel kan het zo zijn dat moeder bijna alles opgemaakt heeft, zodat er niet veel voor de kinderen overblijft. Voor het ene kind is dat geen probleem, die is blij dat moeder zich geen zorgen heeft hoeven maken. Voor het andere kind kan dat een teleurstelling zijn.

Als er sprake is van een samengesteld gezin, kunnen de verhouding hierdoor wel behoorlijk op de proef worden gesteld: een dochter die moet toezien hoe de nieuwe partner van haar vader in “zijn” huis blijft wonen, zich daar misschien niet meer zo thuis voelt en tot overmaat van ramp maar moet afwachten of er in de toekomst nog iets overblijft van het erfdeel van haar vader… Zelfs als de verhoudingen goed waren, worden ze door deze regeling soms aardig op de proef gesteld.

Een andere variant bij een samengesteld gezin is de wens alle kinderen tot erfgenaam te benoemen en dus ook stiefkinderen te betrekken in de wettelijke verdeling. De regeling in de wet doet dit niet, dus hiervoor is een testament nodig.

Hebt u een samengesteld gezin, bespreek dan goed met uw notaris op welke manier u dit in uw situatie het beste kunt regelen voor uw nabestaanden. De standaard wettelijke verdeling is dan vaak niet de beste oplossing.

In sommige situaties kan de wettelijke verdeling niet zo gunstig uitpakken. Bijvoorbeeld als moeder niet zelfstandig kan blijven wonen na het overlijden van vader en het de bedoeling is dat het ouderlijk huis naar een van de kinderen gaat. Met de wettelijke verdeling zou dat overdrachtsbelasting kosten, terwijl dat niet het geval zou zijn zonder de wettelijke verdeling.

De wettelijke verdeling kan dan ongedaan gemaakt worden.

Dit ongedaan maken moet gebeuren in een notariële akte en binnen 3 maanden na het overlijden worden ingeschreven in het boedelregister bij de rechtbank. Dat is in praktijk heel snel en betekent dat vlot bekeken moet worden of er nadelige gevolgen zijn aan de wettelijke verdeling. U kunt hiervoor terecht bij een notaris of estate planner.

Als de wettelijke verdeling ongedaan wordt gemaakt, is de langstlevende echtgenoot ‘gewoon’ erfgenaam, met een gelijke positie als de kinderen: zij volgen samen de rechten en plichten van de overleden echtgenoot/ouder op, ieder voor zijn of haar gedeelte van het geheel. De nalatenschap zal dan wel verdeeld moeten worden.

Hoewel veel automatisch gaat bij de wettelijke verdeling, is het toch belangrijk ook bij het overlijden van de eerst-stervende ouder te zorgen voor goede vastlegging. Dit voorkomt problemen bij het overlijden van de langstlevende, zowel onderling tussen de erfgenamen, als met de Belastingdienst.

Zorg dus in elk geval voor:

1. vastlegging van de boedelbeschrijving. Dat is een overzicht van alle bezittingen en schulden (en dus niet een overzicht van de inboedel!).
2. vastlegging van de vorderingen van de kinderen. De boedelbeschrijving is hier de basis voor.
3. De aangifte erfbelasting, als de verkrijgingen hoger zijn dan de vrijstellingen van de verschillende erfgenamen.

Zie hierover ook dit artikel.

In bovenstaande situaties of bij twijfel of de wettelijke verdeling voor uw situatie goed zou werken, kunt u advies inwinnen van een notaris. Deze kan dan de gevolgen en voor- en nadelen voor uw specifieke situatie met u doorspreken en adviseren of het nodig is dat u een testament maakt, of dat de wettelijke regeling voldoet.

Als u erfgenaam bent en de wettelijke verdeling is van toepassing– met of zonder testament – denk dan aan de termijn van 3 maanden na overlijden voor ongedaanmaking en van 8 maanden voor een rente-afspraak. Het kan de moeite waard zijn hiervoor tijdig een estate planner te raadplegen, om naderhand andere (hogere) kosten te voorkomen.

Een professioneel executeur kan u bijstaan bij de afwikkeling van de wettelijke verdeling, onder meer bij de boedelbeschrijving, het vaststellen van de vorderingen en de aangifte erfbelasting.

Bij situaties waar de wettelijke verdeling in het verleden gold en er rond de vorderingen frictie is ontstaan met de langstlevende of met (andere) kinderen van de overleden ouder, of dreigt te ontstaan, kan het verstandig zijn een nalatenschapsmediator in te schakelen of een erfrechtadvocaat.

Wie zijn de erfgenamen?
Wie erft wat?
Hoeveel is de erfenis?
Afwikkeling van de nalatenschap
Wat is een executeur?
Samengesteld gezin en erfenis
Een kind onterven
Minderjarige kinderen en erfenis
Erfrecht & scheiding, onderneming of onterving?
Internationale aspecten
Wat is een legaat?
Onterven: wat betekent dat?
Legitieme portie: wat is het en hoe werkt het?
Erfenis nalaten aan een goed doel: hoe doe je dat?