Onze specialisten
Weet u al welk type specialist u nodig heeft? Vind ze gemakkelijk via ons overzicht.
Familierelaties zijn ingewikkeld. Familie is een gegeven, maar een goede onderlinge relatie is dat niet. Dat geldt ook tussen ouders en kinderen, of stiefkinderen. Vererving naar kinderen is daarmee niet voor iedereen vanzelfsprekend.
Zonder testament zijn kinderen automatisch erfgenaam van hun ouders (zie ook: Wie zijn de erfgenamen) . Wilt u als ouder dat uw kind niet van u erft, dan kunt u uw kind onterven. Dat kan in een bepaalde mate effect hebben, maar heeft ook veel haken en ogen.
Leestijd: 5 minuten
Onterven, kindsdeel, legitieme portie. Het zijn allemaal termen die te maken hebben met onterving, maar het spraakgebruik en de juridische details zijn niet altijd gelijk. We proberen het hier duidelijk te maken.
Onterven kan feitelijk en juridisch iets anders betekenen. Juridisch gezien kan een kind volledig onterfd worden: in een testament bepaalt de ouder dat het kind geen erfgenaam is. Daarmee is het kind onterfd. Dat wil zeggen: het is geen erfgenaam.
Feitelijk gezien is dat niet per se een volledige onterving. Het kind kan namelijk zelf bepalen of hij zich neerlegt bij de onterving of dat hij toch zijn minimale erfenis wil krijgen: de legitieme portie. Het hangt dus van het kind af of de onterving uiteindelijk het beoogde effect heeft, of een gedeeltelijk effect.
De legitieme portie is de minimale waarde waar een kind recht op heeft uit de nalatenschap van zijn ouder. Ook als de ouder het kind onterfd heeft of als hij al een groot deel van zijn vermogen heeft weggeschonken tijdens leven. Wat de legitieme precies is, wordt op deze pagina verder uitgelegd.
Het kindsdeel is geen eenduidige term. De wet kent deze term namelijk niet. De een bedoelt hiermee het gedeelte dat het kind volgens de wet erft van zijn ouder als er geen testament is (het ‘wettelijk erfdeel’). Bijvoorbeeld bij het overlijden van de gehuwde ouder met 3 kinderen: dan is het wettelijk erfdeel 1/4e per kind.
De ander bedoelt met het kindsdeel de ‘legitieme portie’. Dat is in dit voorbeeld de helft van het wettelijk erfdeel, dus 1/8e.
Doordat de wet de term ‘kindsdeel’ niet kent en deze in het spraakgebruik verschillend wordt gebruikt, is niet altijd duidelijk wat mensen bedoelen met de vraag of je een kind zodanig kunt onterven dat het geen kindsdeel krijgt.
Kort gezegd:
Hendrik wil zijn dochter Lara onterven. Zij hebben al jaren geen contact meer. Met de broer van Lara, Stefan, is de verhouding wel goed. In zijn testament bepaalt Hendrik dat Stefan zijn enig erfgenaam is. Als Hendrik overlijdt, kan Lara twee dingen doen. Ze kan accepteren dat zij onterfd is en niets doen. Stefan erft alles.
Of zij kan een beroep doen op haar legitieme. Zij erft dan geen bezittingen, maar heeft recht op een bedrag in geld: de helft van haar helft, dus 25%. Stefan erft nog steeds alle bezittingen en schulden, maar moet zijn zus die 25% van de totale waarde van de erfenis betalen.
Als een ouder een zoon of dochter wil onterven, is de volgende vraag of hij of zij ook de kleinkinderen wil onterven, de eventuele kinderen van het betreffende kind.
Het is zo, dat als je in een testament alleen zou bepalen dat een kind onterfd wordt, zijn of haar kinderen door plaatsvervulling in de plaats komen van het onterfde kind. Zij erven dan het gedeelte dat het onterfde kind zou erven.
Mocht het de bedoeling zijn dat de kleinkinderen ook niet erven, dan is het belangrijk dat in het testament duidelijk te vermelden.
De kleinkinderen hebben niet altijd recht op een legitieme. Als hun vader of moeder nog leeft, dan kan alleen hij of zij een beroep doen op de legitieme. De kleinkinderen hebben wel recht op een legitieme portie van hun grootouder als hun ouder niet meer leeft.
Weet u al welk type specialist u nodig heeft? Vind ze gemakkelijk via ons overzicht.
Ook bij stiefkinderen kan de vraag opkomen of het nodig is of mogelijk is hen te onterven. Hier ligt de situatie wat anders. Stiefkinderen zijn namelijk geen erfgenaam volgens de wet. Ze kunnen in die zin dus ook niet onterfd worden. Stiefkinderen hebben ook geen legitieme portie in de nalatenschap van hun stiefouder.
Wel is het zo dat een stiefkind indirect kan erven: via de eigen ouder. Als dat niet de bedoeling is van de erflater, kunnen hier wel testamentaire regelingen tegen getroffen worden.
Johan heeft 2 kinderen uit zijn eerste huwelijk. Na het overlijden van zijn vrouw hertrouwt hij met Monique. Monique heeft een zoon uit haar eerdere relatie, Toon. De band tussen Johan en Toon is niet zo goed.
Als Johan niets doet en zonder testament overlijdt, erft Monique van hem, samen met zijn eigen twee kinderen. Toon erft dan nog niets. Als Monique een paar jaar later ook overlijdt, erft Toon wel Monique’s erfdeel uit de nalatenschap van Johan.
Als Johan dat niet wil, kan hij daar in zijn testament iets voor regelen. Bijvoorbeeld een vruchtgebruik voor Monique (in plaats van de wettelijke verdeling) of een tweetrapsmaking. Zo zorgt hij ervoor dat het erfdeel voor Monique uiteindelijk bij zijn eigen kinderen terecht komt.
Iets vergelijkbaars geldt ook voor schoonzoons en schoondochters. Zij zijn geen erfgenaam volgens de wet, dus vallen ze ook niet te onterven.
Hendrik (uit het voorbeeld hierboven) wil weten of hij zijn schoondochter Irene kan onterven. Als hij overlijdt, erft zijn zoon Stefan, niet zijn vrouw Irene. Als Stefan al eerder zou komen te overlijden, erven de kleinkinderen in plaats van Stefan. Van directe onterving van Irene is dus geen sprake, want ze is geen erfgenaam.
Maar als Hendrik eerst overlijdt, en zijn zoon Stefan overlijdt 10 jaar later, dan erft Irene wel uit Stefans nalatenschap, waar dan ook de erfenis van Hendrik in valt.
Dat is te voorkomen door hier in een testament iets voor te regelen. Ook hier kan een tweetrapsmaking zinvol zijn: de erfenis van vader gaat dan na overlijden van de zoon direct naar de kleinkinderen.
Een uitsluitingsclausule kan ook een rol spelen in zo’n situatie, maar die ziet met name op een scheiding van kinderen. Dan heeft de schoondochter of schoonzoon namelijk bij een eventuele scheiding geen recht op de erfenis van de ouders.
Een situatie die strikt genomen geen onterving is, maar wel kan voelen als een gedeeltelijke onterving, is een ongelijke behandeling van kinderen. Door schenking tijdens leven aan één van de kinderen verkleint het vermogen van de ouder. Dat geldt ook voor een verkoop tegen een te lage prijs, wat ook een vorm van een gift is. Bij overlijden is de erfenis dan kleiner. Bij de andere kinderen komt dan regelmatig de vraag op of zij dat kunnen voorkomen of na het overlijden kunnen verrekenen.
Ouders kunnen zelf beslissen of ze hun kinderen gelijk of ongelijk willen behandelen.
Er zijn verschillende mogelijkheden zijn om ongelijke schenkingen later te verrekenen en zo voor een min of meer gelijke behandeling van de kinderen te zorgen. Maar dat is niet altijd de bedoeling van de ouders: een ongelijke schenking kan ook juist zo bedoeld zijn. Kinderen kunnen dat niet voorkomen en niet later afdwingen de scheve schenking te verrekenen met het erfdeel.
Bij schenkingen die in verhouding tot het totale vermogen van de ouder groot zijn, kan een ongelijke schenking wel invloed hebben op de legitieme porties. Een gedeelte van de benadeling van het kind (dat geen schenking kreeg) kan dus worden opgeheven als dat kind een beroep doet op zijn legitieme portie, óók als het wel erfgenaam is.
Onterving van kinderen is niet een besluit om lichtvaardig te nemen. Een onterving heeft namelijk vaak een grote impact in de familie. Niet alleen op het kind, maar ook op de andere kinderen en zelfs op volgende generaties. Zie daarover ook: Onterven, wat betekent dat?
Goed advies over uw testament is dus van groot belang. Wat zijn uw wensen en waarom? Wat zou het effect zijn, zowel juridisch als in de praktijk? Is onterving dan inderdaad de beste oplossing, of is er een alternatief? Testamentair bewind of minder nalaten aan het betreffende kind, kan bijvoorbeeld ook een oplossing zijn. Een goede uitleg in het testament – een zogenaamde considerans – is hoe dan ook verstandig in zo’n situatie.
Een notaris met goede kennis van het erfrecht kan u hierbij helpen. Deze vindt u hier.
Het kan ook zijn dat een (gedeeltelijke) onterving van een kind juist bedoeld is om op een andere manier ontstane scheve vermogensverhoudingen tussen kinderen recht te trekken. Dan kan het een goed idee zijn een nalatenschapsmediator in te schakelen, om het gesprek hierover in de familie op een neutrale manier te kunnen laten begeleiden.
Beantwoord een aantal vragen om er achter te komen welke specialist u nodig heeft in uw traject.
Dit duurt ongeveer 3 minuten.
Marije de Rooij is familie-adviseur en mediator. Als mediator richt zij zich op uiteenlopende familiezaken, waaronder kwesties rond nalatenschappen en familiebedrijven. Ook begeleidt zij gesprekken tussen familieleden die voor een ingewikkelde juridische of zakelijke kwestie staan en juist een conflict willen voorkomen.
Wie zijn de erfgenamen?
Wie erft wat?
Hoeveel is de erfenis?
Afwikkeling van de nalatenschap
Wat is een executeur?
Samengesteld gezin en erfenis
Minderjarige kinderen en erfenis
Erfrecht & scheiding, onderneming of onterving?
Internationale aspecten
Wat is een legaat?
Onterven: wat betekent dat?
Legitieme portie: wat is het en hoe werkt het?
Erfenis nalaten aan een goed doel: hoe doe je dat?
In een Radar-uitzending in maart 2010 is aandacht besteed aan de erfbelasting die betaald moet worden, terwijl het vermogen [...]
In deze serie vragen we bekende Nederlanders wat ze willen doorgeven aan de volgende generatie en wat ze nog willen [...]
Goede doelen draaien op giften van donateurs. En op nalatenschappen van mensen die bij overlijden iets goeds willen doen [...]