Reken af, maar verreken de liefde niet.

Ook al heb je je kind al tien jaar niet gezien, zorg vóór je dood voor je kind. ‘Onterven is altíjd gevaarlijk,’ zegt familietherapeut en publicist Else-Marie van den Eerenbeemt. ‘Doe dat niet. Je geeft je kind een mokerslag.’ We gingen met haar in gesprek over nalaten binnen samengestelde gezinnen.

Door Frank Noë en Marije de Rooij

Als je het hebt over nalaten bij samengestelde gezinnen, moet je het eerst over scheiden hebben, vindt Else-Marie van den Eerenbeemt. Scheidingen werken een leven lang door. ‘Kinderen blijven na een scheiding hun leven lang heel gevoelig voor recht en onrecht. Een scheiding werkt diep door, zelfs tot in de volgende generatie.’ Als daarna een ouder overlijdt hebben de kinderen het rechtvaardigheidsgevoel op scherp staan. Ze willen het gevoelde onrecht uit hun jeugd rechttrekken. ‘Die extra bagage wordt heel vaak vergeten als het om samengestelde gezinnen gaat.’ Het is dan een emotionele achtbaan, zowel bij de kinderen als bij de overgebleven partner. ‘Alleen door zo zakelijk mogelijk naar de nalatenschap te kijken, door totaal te ontkoppelen, kun je proberen conflicten te voorkomen. Want de bittere nasmaak van de scheiding blijft voor de kinderen een leven lang. Het gaat niet over. Hoe oud je ook bent. Een mooie scheiding bestaat niet.’

Executeur

Stiefouder en kinderen uit eerder huwelijk zouden volgens Else-Marie van den Eerenbeemt geen enkel zakelijk belang samen moeten hebben. ‘Maak de stiefouder daarom ook nooit executeur testamentair.’ 

Kinderen, kinderen van de partner uit een eerdere relatie, nieuwe kinderen uit de nieuwe relatie, nieuwe partner. Iedereen heeft een ander verleden. ‘Maak dat onderscheid, behandel niet iedereen hetzelfde.’

Loyaliteitsconflicten zijn inherent, die kun je niet voorkomen. ‘Ik ben er fel op tegen dat je alle kinderen in een samengesteld gezin gelijk behandelt. Dat wordt heel vaak geadviseerd, maar dat is heel onverstandig. Dat is het begin van gigantische conflicten.’

Rouwkaart

Op de rouwkaart en in overlijdensadvertenties komen soms de tegenstellingen al naar boven. ‘Dan zetten de kinderen uit het eerste huwelijk bijvoorbeeld een eigen advertentie. WIJ hebben onze vader verloren. Ik hoorde laatst dat de as van een overledene was gesplitst in vijf urnen. Omdat er zoveel ruzie in de familie was en de nieuwe partner en de kinderen een eigen stukje wilden.

Vaak wordt bij een nalatenschap afgerekend. Dan zegt men: “hij is al tien jaar niet geweest. Dus hij krijgt niets.” Dat doet niet ter zake, want het is zijn vader. Ouderschap is levenslang. Waarom is de zoon weggebleven, dat weten we niet. Maar het is nooit een reden om hem te onterven. Onterven kan desastreuze gevolgen hebben: verdriet tot in volgende generaties, depressie en zelfs suïcide. Onterven zou verboden moeten worden.’

Nieuwe partner

De wettelijke verdeling met de langstlevende regeling geeft volgens Van den Eerenbeemt in de praktijk van samengestelde gezinnen nogal eens een perverse prikkel. Niet voor “gewone” basisgezinnen. Dan levert het bijna nooit problemen op. Maar bij samengestelde gezinnen pakt het anders uit. De wet stimuleert allerlei bijzondere acties. Trouwen vlak voor de dood, trouwen met iemand die ziek is, trouwen met iemand die heel veel jonger is. De juridische gevolgen van daarvan zijn voor de kinderen heel verstrekkend. ‘Ik kom het in mijn praktijk veel tegen. Een negentigjarige man uit een villadorp vlak over de grens in België die gaat trouwen met zijn dertigjarige mantelzorgster. En zijn kinderen wisten het niet. Ze merkten pas na zijn overlijden dat hij hertrouwd was. Een drama van de eerste orde. De vader was kwetsbaar, hertrouwde en heeft het zijn kinderen niet durven vertellen. 

Ook in ‘gewone’ samengestelde gezinnen leidt de wettelijke verdeling heel vaak tot spanningen of ruzie, omdat de eigen kinderen afhankelijk worden van de stiefouder. Daarom is mijn advies: bespreek dit expliciet met de notaris en zorg voor ieder apart.’

Rechtvaardigheid

Je moet je nieuwe partner goed achterlaten, maar je hebt ook een verantwoordelijkheid voor je kinderen. Al bij het aangaan van de nieuwe relatie zou je je moeten afvragen: hoe kan ik dit in goede banen leiden?

Van den Eerenbeemt: ‘Je zou in een heel vroeg stadium met een adviseur moeten overleggen om het zo te regelen dat je kinderen niet nog een trauma krijgen. Het hoeft niet om grote vermogens te gaan, ook voor alleen spullen speelt dit. Voorkom trauma’s bij de volgende generatie. Mijn vraag is altijd: Hoe wilt u herinnerd worden door de kleinkinderen? Als een bruut die mijn vader of moeder zo benadeeld heeft?’ 

Aandacht

Het werkt volgens Else-Marie van de Eerenbeemt ook de andere kant op. Kinderen zouden de ‘nieuwe’ partner moeten bedanken voor de mantelzorg. Voor al die inspanning voorafgaand aan de dood van hun ouder. Misschien heeft zij tien jaar gezorgd voor een man met Alzheimer. Dat bedanken gebeurt bijna nooit, maar is heel belangrijk. Erkenning van de zorg die de nieuwe partner heeft gegeven zal spanningen voorkomen. 

Om de band met de kinderen uit de eerste relatie goed te houden is ook aandacht nodig. ‘Mijn advies is ga minstens een keer per jaar met je oorspronkelijke kinderen op vakantie. Dan onderhoud je de band. Al is het maar een weekje naar Terschelling. Neem de tijd voor ze. Zelfs al gaan ze op een gegeven moment niet meer mee. Bied het aan. Geef ze aandacht. Bij leven kun je dat als ouder doen, dat betekent heel veel en werkt uiteindelijk door. Zeg eens één keer: ik mis je. Daarmee haal je een deel van de gevoeligheid weg. En sta eens stil bij wat je recht zou kunnen trekken voor de oorspronkelijke kinderen, als je voor de kinderen uit de nieuwe relatie meer tijd en aandacht hebt.’

Verdriet is verschillend

‘Als je partner wegvalt, treft het verdriet je dagelijks. Dat voelt heel heftig. Maar probeer als stiefouder toch ook open te staan voor het verdriet van de kinderen. Het is een ander verdriet. Zij hebben hun vader of moeder verloren, dat is levenslang en daar moeten zij mee verder. Er lijkt soms een hiërarchie in de rouw te zitten, er is vaak een concurrentie: wie is hier het meest verdrietig? Zo werkt het niet. Zie dat zij een ander verdriet hebben. Het bestaat naast elkaar. En op zakelijk gebied: als er niet ontkoppeld is, probeer dat dan nog alsnog te doen. Voel je niet bedreigd als stiefouder en ontken de kinderen niet. Als je als ouder van een samengesteld gezin in een vroeg stadium recht hebt gedaan aan zowel je partner als de kinderen, kan een vorm van wederkerigheid ontstaan waarmee ruzie en juridische problemen worden voorkomen.’ 

Else-Marie van den Eerenbeemt is familietherapeut, docent, onderzoeker en publicist. Ze is aan diverse Hogescholen, Universiteiten en mediation opleidingen verbonden als gastdocent ‘Intergenerationele familie dynamiek. Ze is een veelgevraagd spreker en publiceerde onder meer: ‘Wie krijgt de gouden armband van moeder? Iedere familie heeft een erfenis verhaal’.